امثال و حکم - جلد 1

امثال و حکم - جلد 2:
http://ketabnak.com/comment.php?dlid=49927

امثال و حکم - جلد 3:
http://ketabnak.com/comment.php?dlid=49928

امثال و حکم - جلد 4:
http://ketabnak.com/comment.php?dlid=49929

دهخدا به پیشنهاد اعتمادالوله قراگزلو وزیر معارف رضاشاه، از میان یادداشت هائی که برای لغت نامه خود تهیه کرده بود ضرب المثل ها را استخراج کرد و در سال های 1308 تا 1311 به کمک قراگزلو در چهارجلد منتشر کرد.

کتاب امثال و حکم کتاب قطور چهار جلدی به تالیف علی اکبر دهخدا است که در سال ۱۳۱۰ در تهران منتشر شد. این مجموعه دارای نزدیک به ۵۰هزار امثال و حکم (ضرب المثل) و کلمات قصار و ابیات متفرقه‌است. مطالب به ترتیب الفبا تنظیم یافته و ضرب المثل‌ها شرح و تفسیر شده‌است و بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۰ جمع‌آوری شدند و منتشر شد.
دهخدا، از خرد سالگی به گردآوری امثال عوام، کوشش کرده بود.

بخش‌های کتاب:
بخش بزرگ تر کتاب (۹۷ درصد آن) عبارت از ضرب المثل‌های مکتوب ادیبانه، کلمات قصار و اشعاری از قدمای شاعران ایران یا شاعران فارسی زبان و تنها ۳درصد آن ضرب المثل‌های عامیانه‌است.

منابع کتاب:
دهخدا برای جمع‌آوری مطالب کتاب از منابع زیر استفاده کرد.
مجموعهٔ «امثال میدانی» که در سدهٔ پنجم هجری به زبان عربی تالیف شده‌است. دهخدا از این کتاب نزدیک به هزار ضرب المثل عربی بر گرفته و به مجموعهٔ خود وارد کرده‌است.
«مجموعهٔ مختصر امثال» چاپ هندوستان که یک صد ضرب المثل از آن اقتباس کرده‌است.
«جامع التمثیل» که در هند و در سدهٔ ۱۱هجری چاپ شده و دهخدا نزدیک به سیصد مثل از آن در کتاب خود آورده‌است.
«شاهد صادق»که یک مجموعهٔ هندی است و دهخدا توجه ویژه‌ای به آن نداشته و به نقل از چند مثال از آن بسنده کرده‌است.

شیوه جمع‌آوری مطالب:
دهخدا به پیروی از رسم و شیوهٔ شاعران و نویسندگان قدیم ایران ضرب المثل‌ها را نه به صورتی که در زبان مردم بوده، بلکه به صورتی که در کتاب‌ها و دیوان‌ها آمده نقل کرده‌است. چنان که گویی اصلا در صدد گردآوری فولکلور نبوده، بلکه قصد داشته که شعرها و کلمات اخلاقی و پندآموز را در یک جا گرد آورد. از این رو است که ضرب المثل‌ها در کتاب او مقام دوم را گرفته و اغلب تنها به عنوان مترادف امثال و حکم ادبی ذکر گردیده‌است.
مولف مفهوم ضرب المثل را با مفهوم کلمات کوتاه حکیمانه و اخلاقی در هم ریخته‌است.
دهخدا در تالیف خود بیش از هزار عبارت عربی آورده‌است که بیش تر آیات قرآن و احادیث نبوی و کلمات منسوب به امامان شیعه و امثال و نظایر آن‌ها است.
چهل و پنح هزار بیت از شاعران کلاسیک (از جمله پنج هزار بیت از فردوسی، چهار هزار بیت از سعدی، دو هزار و پانصد بیت از نظامی، دو هزار و پانصد بیت از اسدی طوسی، دو هزار و پانصد بیت از جلال الدین رومی) در کتاب جمع‌آوری شده‌است. بیش تر این بیت‌ها شکل‌های گوناگون یک ضرب المثل است که هر شاعری به سلیقهٔ خود و با بیانی خاص به نظم در آورده‌است. تعمیم مفهوم ضرب المثل تا بدین میزان هرگز جایز نیست و تنها عباراتی را که مال خاص و بی تردید مردم بوده (خواه فولکلوری و خواه ادبی) می توان در زمرهٔ ضرب المثل‌ها به شمار آورد. با دقت و بررسی در این مجموعه به خوبی آشکار می‌گردد که دهخدا امثال و حکم، آیات و اخبار و کلمات قصار بزرگان را بدون توجه به این که آیا در میان مردم رایج و متداول اند یا نه گردآوردی و در کنار هم قرار داده‌است.