رساله هزلیات مولانا

هزل تعلیم است آن را جد شنو
تو مشو بر ظاهر هزلش گرو
هر جدی هزل است پیش هازلان
هزل ها جد است پیش عاقلان
بحث هزل در ادبیات فارسی که عموما آن را خلاف جمع ادبیات شمرده اند، گسترده بوده است. برای نخستین بار سنائی هزل خود را تعلیم می نامد و با فاصله گذاشتن بین هزل صرف و طنز، به نوعی از گفتار صادقانه دست می یابد که به تفهیم عوام ازطریق زبان خاص خودشان به زبان کوچه بازار عموما هزل می پردازد. اعتقاد به این که علاوه بر جنبه اخلاقی و وجهه سیاسی اجتماعی هزل ها که در آثاری مثل مثنوی و یا آثار سنائی دیده شده، می توان به برداشتی نو از این مقوله رسید. یعنی هزل را به عنوان ژانر دربیان آراست و در نظر گرفت.
با بررسی سه حکایت طنز آمیخته به هزل مولانا ، تلاش شده تا نشان داده شود که مولانا به عنوان بزرگترین شاعر و آرمانی ترین آن ها در ذهنیت ایرانی خود از این شیوه بهره ها برده و نسبت به بسیاری از ادیبان معاصر ، روشنفکرتر بوده است. مولانا حکایت خود را به نوعی داستان وارگی می آراید و در بیان این داستان ها حتی از پوشیده گویی نیز دست می کشد. روشی که بنا به دلایلی جایش را به هزل داده است.
رساله شامل سه حکایت می شود:
1 – تعلیم مولانا به ادب هزلیات
2 – نگارگری پیرروحی در هزل
3 – حکایت سوم در باره دو برادر
پی نوشت: این که در زمانی هزل مورد توجه جامعه قرار می گیره و شاعر برای تاثیر پذیری پیامش از هزل بهره می بره ناگزیر مولود عواملی یه که باید در مسائل و مصائب آن دوره جست و ارزیابی کرد . همچان که در جامعه ما نثری از این قبیل در فکاهیون ، گل آقا و همین طور نظم می شه مشاهده کرد . یعنی پیام رو مستقیم نمیی شه داد برای این که در جامعه انتقاد پذیری وجود ندارد و یا این که عوام الناس را بیشتر خوش آید.

هزل، به فتح اول و سکون دوم در لغت، به مزاح کردن بیهوده، لاف و سخن بیهوده معنی شده است و در اصطلاح اهل ادب، شعری است که در آن کسی را ذم گویند و بدو نسبت‌های ناروا دهند، یا سخنی که در آن مضامین خلاف اخلاق و ادب آید. اما در این تعریف مرزی میان هزل و هجو لحاظ نشده است در تعریف دقیق تر هجو به معنای سخن بیهوده و هزل به معنای سخن بیهوده ناروا (زیر شکمی) می باشد.
مولانا جلال الدین را به نام عارف می شناسیم،عارف از آنجا که داری عفت زبان است سعی می کند از گفتار بیهوده پرهیز کند،و هرزه گویی نکند،
اما از آنجا که مولانا مخاطبش عام بوده است،
گاه صلاح می دیده برای بیان منظورش و هدف متعالیش،از اشعار هزل و زیرشکمی استفاده کند!
و آنچنان این کار را زیبا انجام داده،که مخاطب پس از شنیدن این اشعار،احساس بدی به او دست نمی دهد،و حتی فکر می کند اکنون یک درس اخلاقی گرفته است!
و هنر و اخلاق او نیز همین را حکم می کند...
این رساله به اشعار هزل و طنز مولانا می پردازد که در مثنوی آورده است.
و در نوع خود بسیار جذاب و جالب است.