انکیزیسیون در ایران

اَنکیزیسیون در ریشه بمعنی با پرس و جو سر از کاری در آوردن می باشد. پرس و جو یا بازجویی در دستگاه کشیشان در سده های میانه نه تنها برای شناسایی بلکه برای سرکوبی دگراندیشان بکار می رفت. در آغاز سده های میانه ، دستگاه کلیساهای کاتولیک بس استوار گردیده و نیرویش فزونی یافته بود. در آن روزگار اندیشه ها و کردارهای چندی بود که از دیدگاه آن دستگاه ، بیدینی و « الحاد» بشمار می رفت. با پیدایش نشانه های الحاد و بدعت ، پاپ گریگوری نهم در سال 1231 م. برای بازداشت و محاکمة « از دین برگشتگان» ، دادگاهِ بازجوییِ باورهای کیشی برپا گردانید که بنام اَنکیزیسیون شناخته شد.
انکیزیسیون منتظر شکایتی نمی مانْد تا بکار پردازد بلکه وظیفه داشت خود ، ملحدان و بدعت گزاران را بیابد. انکیزیسیون مراحلی داشت. بیشتر به فردی که باو گمانِ از دین برگشتگی می رفت فرصت اعتراف و آمرزش خواهی داده می شد. کسی را که چنین نمی کرد به نزد بازجو برده ، با گواهِ گواهان یا بی آن ، بازجویی و محاکمه می شد. شکنجه نیز مجاز بود.
بفرد گناهکار ممکن بود کیفرهای گوناگونی همچون نماز و روزة اجباری ، بازداشت داراییها و زندان (حتا تا پایان عمر) داده شود. متهمی که از باور و سخن خود باز نمی گشت یا آنها که پس از محکومیت و پشیمانی نمودن به الحاد بازمی گشتند ممکن بود دستگاهِ کلیسا فرمانِ مرگشان دهد.
شناخته شده ترین انکیزیسیونها در ایتالیا ، فرانسه و اسپانیا و در مستعمره هاشان بود. اسپانیا انکیزیسیون سختگیرتری داشت. در دورة یکی از کشیشان شمارِ کسانی که بدستورِ انکیزیسیونِ او سوزانده شدند کمابیش 2000 تن بودند.