مقدمه ابن خلدون - جلد 1

تنها کتاب مهمى که از تألیفات ابن خلدون براى ما باقى مانده است عبارت از تاریخى است که آن را بنام دراز:
«کتاب العبر و دیوان المبتدأ و الخبر فى ایام العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوى السلطان الاکبر» خوانده است. این تاریخ بر حسب تعبیر خود مؤلف مشتمل بر یک مقدمه و سه کتاب است:
مقدمه در فضیلت علم تاریخ و ... کتابى که هم اکنون بنام «مقدمه ابن خلدون» معروفست در حقیقت «مقدمه و کتاب نخستین» کتاب العبر است.
ارزش تحقیقات و اخبار تاریخى کتاب العبر برحسب اقسام مختلف آن متفاوتست و میتوان گفت مهمترین و با ارزش‏ترین مباحث آن همان قسمتهایى است که متعلق بتاریخ بلاد مغرب است، زیرا اطلاعاتى که در این قسمت کتاب العبر آمده جنبه ابتکارى دارد و ابن خلدون آنها را از کتب دیگر نقل نکرده بلکه خود آنها را گرد آورده است، یعنى مطالب مزبور عبارت از اطلاعات و تجربیاتى است که وى در ضمن رفت و آمد با قبایل و اقامت در شهرهاى گوناگون مغرب بدست آورده یا شرح وقایعى است که خود در آنها دخالت داشته است و بهمین سبب دو مجلد مزبور از کتاب العبر مأخذ اساسى تاریخ بلاد مذکور از آغاز فتح اسلام تا قرون اخیر بشمار میرود و مورخان و خاورشناسانى که در تاریخ مغرب بتحقیق پرداخته‏اند میگویند بدون کتاب العبر هرگز اطلاع صحیحى از تاریخ بلاد مغرب و ملتها و طوایف آن در خلال اعصار مزبور بدست نمى‏آید. از این رو مى‏بینیم این قسمت تاریخ ابن خلدون به بیشتر زبانهاى اروپایى بطور کامل ترجمه شده است، چنانکه این قسمت تاریخ وى بزبان فرانسه ترجمه شده و در سالهاى 1852 و 1856 در دو جلد در الجزایر منتشر گردیده است و همچنین بار دیگر در پاریس در سالهاى 1925 و 1927 چاپ شده است.
انتشار ترجمه فرانسه مقدمه در دانشمندان و متفکرانى که از آن آگاه شدند تأثیرى عمیق بخشید و دانشمندان اروپا از نبوغ این متفکر بزرگ عرب سخت در شگفت شدند، چه آنان دریافتند که وى بر بسیارى از محققان اروپایى در آراء و نظریه‏هاى با ارزش و مهم سبقت جسته است.
از آن پس دانشمندان اقتصاد و تاریخ و جامعه‏شناسى عقاید و نظریه‏هاى ابن خلدون را مورد مطالعه قرار دادند و انظار دیگران را به عقاید گرانبهاى وى که از نظر دانشمندان اروپا بسیار نوین بشمار میرفت و بتازگى مورد بحث و تحقیق آنها واقع شده بود متوجه ساختند، و روشن گردید که برخى از معلومات ثابت درباره تاریخ علوم باید در نتیجه حقایق روشنى که در مقدمه مورد بحث قرار گرفته است تغییر یابد، زیرا در مثل آنان پیش از مطالعه مقدمه مى‏پنداشتند نخستین کسى که در فلسفه تاریخ ببحث پرداخته ویکو است ولى از آن پس دانستند که ابن خلدون در مقدمه خویش بیش از سه قرن و نیم پیش از ویکو درباره فلسفه تاریخ گفتگو کرده است. و نیز گمان میکردند که نخستین بار اگوست کنت جامعه شناسى را پایه گذارى کرده و اصول آنرا بر اساسى علمى مبتنى ساخته است، لیکن پس از انتشار مقدمه فهمیدند که ابن خلدون بیش از چهار قرن و نیم پیش از اگوست کنت این دانش را پایه‏گذارى کرده است. برای دانستن مطالب بیشتر می توانید به بخش اول این کتاب مراجعه کنید.

برخی از مطالبی که در جلد اول به آنها پرداخته شده است:
در فضیلت دانش تاریخ و تحقیق روشهاى آن و اشاره به اغلاط و اوهامى که مورخان را دست میدهد و یاد کردن برخى از علتهاى آن
در طبیعت اجتماع
درباره قسمت آباد و مسکون زمین و اشاره به برخى از آنچه در آن هست چون: دریاها و رودها و اقلیم‏ها
درباره تأثیر هوا در اخلاق بشر
درباره غیبگویی، خط رمل، زایچه و تناسب اعداد
درباره پادشاهان و جانشینان آنها
در اینکه هرگاه قوم عرب بر کشورهایى دست یابد بسرعت آن ممالک رو به ویرانى میروند
در اینکه پادشاهى و کشوردارى براى تازیان حاصل نمیشود مگر بشیوه دینى از قبیل پیامبرى یا ولایت یا بطور کلى بوسیله آثار بزرگ دینى
در اینکه دولتها هم مانند مردم عمرهاى طبیعى دارند
در حقیقت سلطنت و انواع آن‏
در معنى امامت و خلافت
در اختلاف نظر امت درباره احکام و شرایط منصب خلافت
در مذاهب شیعه درباره حکم امامت
در تحول و تبدیل خلافت به پادشاهى
درباره امور غیب‌بینى و فالگزارى دولتها و ملتها و از«ملاحم» چکامه‏هاى پیشگویى و کشف مفهوم جفر نیز گفتگو می‌شود.