دلیل السفرا

ب‍ک‍وش‍ش‌ : م‍ح‍م‍د گ‍ل‍ب‍ن‌

س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ م‍ی‍رزا اب‍وال‍ح‍س‍ن‌ خ‍ان‌ ش‍ی‍رازی‌ (ای‍ل‍چ‍ی‌) ب‍ه‌ روس‍ی‍ه‌

میرزا ابوالحسن خان شیرازی معروف به ایلچی مهمترین دیپلمات ایران در امور سیاست خارجی در عصر فتحعلیشاه و محمد شاه قاجار است. وی به هنگام امضای عهد نامه گلستان که پس از اولین دوره جنگهای ایران و روس و شکست خفت بار ایران پایان یافت از طرف فتحعلیشاه و نایب السلطنه عباس میرزا به همراه هیاتی با هدایا و تحف فراوان عازم دربار تزار الکساندر اول شد تا درباره مذاکرات صلح و امکان استرداد مناطق اشغالی توسط روسها مذاکره کند. این سفر سه سال به درازا انجامید و سرانجام بدون اخذ نتیجه مهمی برای ایران پایان یافت. شرح این مسافرت سه ساله به انشای میرزا ابوالحسن خان و تحریر میرزا محمد هادی شیرازی در این سفرنامه روایت شده است. البته دو عیب مهم در این سفرنامه موجود است، یکی آنکه ناتمام مانده و به اختتام نرسیده است و دیگر آنکه شرح مذاکرات میرزا ابوالحسن خان با تزار روس و وزیر امور خارجه روسیه به طور کامل از سفرنامه حذف شده و احتمالا به دستور خود او انجام شده که علت آن نامعلوم است و فی الواقع مهمترین بخش کتاب از میان رفته است. در حالی که دیدگان تیزبین او مسائلی چون آداب عشقبازی و همخوابگی روسها را به دقت بررسی و موشکافی کرده و از لاقیدی آنها در مسائل جنسی یا شلوار نپوشیدن زنان به هنگام دوران حیض اظهار کراهت می کند، معلوم نیست به چه علت از وارد شدن در مسایل سیاسی می پرهیزد و دست به خود سانسوری می زند.