فلسفه علم

اخیراً انتشارات گزیده کار «فرهنگ معاصر» کتابی را به قلم سمیر اکاشا با عنوان « فلسفه علم» منتشر کرده است که به همت هومن پناهنده به فارسی برگردانده شده است.
کتاب اکاشا مقدمه ای کوتاه بر فلسفه علم معاصر است که مضامین اصلی این شاخه از فلسفه را دربرمی گیرد و تلاش دارد سوالات فوق پیرامون علم و اما و اگرهای آن را پاسخ گوید.
در بین آثاری که در باب مبانی فلسفه علم نگاشته شده کتاب اکاشا اثری درخور تامل است.
هم به اعتبار نحوه استدلالات و تبیین های خوش ساخت اکاشا و از طرفی به دلیل ترجمه دقیق و با ظرافت پناهنده که با نظارت استادان دکتر محمدرضا خواجه پور و دکتر حسین معصومی همدانی همراه بوده است.
سمیر اکاشا مدرس فلسفه در دانشگاه یورک است. از او مقالاتی در حوزه فلسفه علم، فلسفه زیست شناسی و شناخت شناسی در مجلات فلسفی منتشر شده است. وی سابقه تدریس در دانشگاه ملی مکزیکو را نیز دارد. اکاشا در این کتاب مبانی فلسفه علم را مشتمل بر ۷ فصل طرح و بحث کرده است؛ علم چیست ، استدلال علمی، تبیین علم، رئالیسم و ضدرئالیسم، تحول علمی و انقلاب علمی، مسائل فلسفی فیزیک، زیست شناسی و روان شناسی، علم و منتقدانش.
و در فصولی از کتاب به مواردی از تعارض علم و دین اشاره می کند و در نهایت به این سوال می پردازد که آیا علم مفید است
این اثر که پنجمین کتاب از سری آثار «دانش معاصر» است درواقع به تبیین چیستی علم می پردازد. فیلسوفان علم روش های تحقیق مورد استفاده در علوم مختلف را مورد تحقیق و بررسی قرار می دهند. نگاه کردن به علم از منظر فلسفه به ما این امکان را می دهد که از مفروضات پنهان پژوهش علمی پرده برداریم و درواقع در فلسفه علم مفروضات دانشمندان موضوع پرسش قرار می گیرد.
یکی دیگر از سوالات محوری ای که در فلسفه علم طرح و بحث می شود این است که آیا علم می تواند همه چیز را تبیین کند یا این که برخی پدیده ها هستند که تا ابد در تور تبیین علمی نمی افتند جوابی که سمیر اکاشا در این کتاب به مخاطب خود می دهد در یک جمع بندی چنین است که «از طرفی ادعای گزافی است اگر کسی بگوید که علم قادر است همه چیز را تبیین کند.
اما از طرف دیگر گفتن این سخن هم نشانه کوته بینی است که برای فلان یا بهمان پدیده تا ابد تبیینی علمی پیدا نخواهد شد. چون علم به سرعت در معرض تغییر و تحول است و پدیده ای است که از دیدگاه علم امروز کاملاً تبیین ناپذیر می نماید شاید فردا به آسانی تبیین شود.»
نکته قابل ذکر در مورد «فلسفه علم» سمیر اکاشا شاید این باشد که در این کتاب کمتر به مناقشاتی پرداخته شده که در بین فلاسفه علم در باب مباحث و سوالات محوری این حوزه وجود دارد و مولف سعی کرده به دور از این اختلاف نظرها به تبیین و مداقه مبانی فلسفه علم بپردازد. البته دور از انتظار نیست که این پرهیز نویسنده به عمد بوده باشد. چرا که عنوان فرعی کتابش را «درآمدی بسیار کوتاه» بر فلسفه علم گذاشته است و اگر بنا بود به مناقشات فلاسفه علم و تقابل نظریه ها هم بپردازد قطعاً بحثی بلند دامن می شد که فضا و مخاطبینی متخصص را طلب می کرد و شاید این با هدف گذاری نویسنده منطبق نبود. ولی انصافاً در حد مقدمه ای بر فلسفه علم کاری قابل تحسین است و ترجمه پاکیزه مترجم هم اعتبار اثر را حفظ کرده است.