تذکره الشعرا

تذکره الشعراء، اثر دولت‌شاه بن علاءالدوله بختیشاه سمرقندی، کتابی است در شرح احوال شاعران به فارسی، که بنا بر تصریح مولف در خاتمه آن در ۸۹۲ق، پایان یافته و در مقدمه به امیر علی‌شیر نوائی (متوفی ۹۰۶ق) تقدیم شده است. وی سبب تالیف تذکره شاعران را فقدان کتابی درباره این موضوع ذکر کرده است.
تذکره الشعراء دولت‌شاه سمرقندی از جمله تذکره‌های عمومی‌ای است که بعد از لباب الالباب محمد عوفی، دومین تذکره موجود درباره احوال شاعران و اشعار آنان بشمار می‌رود و با وجود اشتباهات تاریخی موجود در آن، پیوسته مورد مراجعه محققان بوده است. دولت‌شاه تالیف این تذکره را در سال ۹۸۲ق، به پایان رسانید و محتوای آن را بر یک مقدمه، هفت طبقه و یک خاتمه تنظیم کرد؛ به‌طوری‌که شرح احوال شاعران قرن نهم آن مغتنم و حائز اهمیت است. تذکره الشعراء بارها در ایران و خارج از ایران تصحیح و تجدید چاپ شد و اولین و آخرین تصحیح آن مربوط به سال‎های ۱۳۰۵ق، و ۱۳۸۵ش، است. نسخه‌های خطی فراوانی از این تذکره در کتابخانه‌های دنیا موجود است و به بعضی زبان‎ها هم ترجمه شده است.
دولت‌شاه اطلاعات مورد نیاز را از دیوان شاعران و کتاب‎های تاریخی گرد آورده و از شنیده‌های خود نیز سود جسته است. او تذکره خود را بر اساس تاریخ و دوره زندگی شعرا مرتب کرده و شرح حال ۱۵۰ شاعر نامدار را از ظهور اسلام تا زمان زندگی خود آورده است. تذکره الشعراء با دیباچه مولف آغاز می‌شود. پس از مقدمه‌ای در ذکر ده تن از شاعران عرب، شعرای پارسی‌گو به‌لحاظ تاریخی به هفت طبقه تقسیم می‌شوند که آخرین طبقه به شعرای هم‌دوره دولت‌شاه اختصاص دارد. در این ضمن به احوال پادشاهان حامی شعر و رویدادهای تاریخی نیز اشاره شده است. در خاتمه، شرح زندگی و مکارم هفت تن از بزرگان روزگار دولت‌شاه آمده و کتاب با «شطری از مقامات ابوالغازی سلطان حسین بهادر» به پایان رسیده است.