صیرورت در فلسفه ملاصدرا و هگل

ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌: ک‍ری‍م م‍ج‍ت‍ه‍دی‌

از مقدمه کتاب:
ملاصدرا و هگل را عمیقاً به گفت و گو می توان واداشت، بدون این که الزاماً به اثبات موضع یکی و به نفی نظر دیگری پرداخت، بلکه حتی می توان تصور کرد که تعمق واقعی در تفکر هر یک متقابلاً مستلزم دقت و تامل در نظرگاه دیگری است و این نه فقط در مورد آن دو می تواند صادق باشد، بلکه در مقایسه دو متفکر بزرگ اعم از آن که آن دو شرقی و یا غربی باشند و یا - به مثابه آنچه در این جا مطرح است – یکی از شرق و دیگری از غرب انتخاب شود، صادق است.
بدون تامل در معنای اصلی مفهوم زمان افکار ملاصدرا درست فهم نمی شود و برای ورود به این بحث باید در تصوری که او از حرکت جوهری دارد، تامل کرد صرف نظر از بعضی ظرایف منطقی که بعضی از حکمای اسلامی به کار برده اند به طور متداول تلقی ای که آنها از مفهوم حرکت داشته اند، خروج تدریجی از قوه به فعل بوده است. طبیعی است که با اضافه کردن قید تدریج، حرکت فقط در اعراضی چون کم و کیف و وضع ممکن می شود؛ سهروردی با تقلیل مقولات عشر ارسطو و با قائل شدن به امکان تضاد درونی در جوهر، اسباب لازم را برای قائل شدن به حرکت جوهری در نزد ملاصدرا فراهم آورده است...