فراز و فرود درویشی

از متن کتاب:
زنده یاد محمد معین در کتاب مزدیسنا ادب پارسی می نویسد: «تصوف برای تکامل دو راه برگزیده: راه منفی و راه
مثبت».
بدون تردید راه منفی را هرگز نمی توان نمونه ای از تکامل به شمار آورد اما شناساندن راه مثبت تصوف هم از سوی محمد معین بدون نتیجه گیری لازم رها می شود.
معین راه های منفی تصوف را عبارت می داند از: «اعراض از دنیا و ریاضت و ترک علایق و کشتن شهوات و قناعت و ترجیح فقر» (پیشین). او راه دوم را هم عبارت می داند از: «سلوک و جستجو و طلب و طی مراحل اخلاص و عبادت و تواضع و ایثار و خدمت به غیر و تامل و سکوت و مطالعه و تربیت نفس و محبت و کسب معرفت و رسیدن به مقام عشق الهی» (پیشین).
پیداست که ردیف کردن واژه ها و عبارتهایی از این دست تنها به منظور تعارفی عالمانه صورت می پذیرد. چنین واگویه هایی هرگز به درک و فهم پدیده ای اجتماعی چون درویشی یاری نمی رساند. او سرآخر نشان می دهد که در تصوف نیز ایرانیان از اقوام دیگر چیزی کم ندارند. چنانکه در ادامه ی همین مطلب خود می نویسد:
«روح ایرانی از اعصار کهن به حقایق عرفانی آشنا بوده است، بعض (بعضی) از عالی ترین افکار تصوف را در آیین مزدیسنا مشاهده می کنیم. بدیهی است که مراد ما در اینجا تصوف منفی نیست چه آیین زردشت پر از نیرو و فعالیت است درویشی و دریوزگی و قلندری در آن راه ندارد.»...