زن در نظر بزرگان: سخنرانی

از متن کتاب:
وضعیت رقت انگیز زنان ایرانی تا بیست سال قبل ازین لازم بتشریح نیست، زیرا گذشته از آنکه آنطوریکه باید و شاید گره گشایی این کار از دست من ساخته نیست. یادآوری خاطر حزن انگیز خود موجد افسردگی می گردد و شایسته و سزاوار نیست. جشن بزرک امروز را آمیخته و آلوده بعزا و سوگواری نمایم.
از طرفی هنوز از آن تاریخ چیزی نگذشته و هرکس نسبت بقوه حافظه خویش کم و بیش از چگونگی حال زنان ایران گذشته چیزی بخاطر دارد. همانطور که عرض کردم، مقصودم از ایراد این خطابه مختصر، تشریح وضعیت توده نسوان در زمان پیش از ما نیست و نیز نمی خواهم جریان آزادی بانوان این سرزمین را عرض کنم، زیرا این فصل بسیار مفصل و فرصت زیاد لازم دارد. بعلاوه همه ناظر و شاهد این منظره بوده ایم. فقط میخواهم بطور خیلی مختصر تا حدی که وقت اجازه دهد، چگونگی احوال توده زنانرا از زمان بسیار قدیم و طرز رفتار مردان را با زنان بعلاوه تفاوت جسمانی و عقلانی بین زن و مرد و بالاخره عقاید یکی دو نفر از شعرای ایران و بزرگان خارجه را نسبت بزن عرضه دارم. می دانیم قدیمترین ملل متمدن زمان باستان ایران، کلده و آشور، مصر، یونان و رم بوده، پس ناچار باید نخست بتشریح اهمیت و قدر و مقام زن نزد ملل قدیمه مذکور بپردازیم...