قصص قرآن و تاریخ پیامبران

مقدمه: منوچهر سالور

از موضوعات مهم قرآن که نسبتا بخش عمده ای از آن را در بر می گیرد موضوع «قصص» در آیات شریف الهی است که پیرامون زندگی رسولان و پیامبران و امت های آنان سخن می گوید و بعضا زندگی فرد و یا افراد محدودی را نیز مطرح می کند. اگر بخواهیم قرآن را به سه بخش تقسیم کنیم دو بخش نخست آن را «عقاید و معارف» و «قوانین و احکام» و بخش سوم آن را داستان های قرآن تشکیل می دهد، و می بینیم قصص قرآن در هر دو بخش سابق حضور دارد زیرا درگیری و کشمکش های پیامبران با امت ها و اقوام خویش درباره معارف و احکام بوده است در این صورت از قصص به عنوان ابزار هدایت بهره گیری شده و در خدمت عقاید و قوانین اخلاقی قرار گرفته است. یکی از ویژگی های قصص قرآن بیان اهداف آنهاست. انبیای الهی، پاک‏ترین، آگاه‏ ترین و امین ‏ترینِ افراد برای هدایت انسان بوده‏اند، از همین‏رو خداوند متعال آنان را برانگیخت و با عنایت ‏های خویش همراه نمود تا با دلیل و برهان، مردم را از شرک به یگانه ‏پرستی و از نادانی به معرفت و آگاهی سوق دهد و حیات طیبه را برای آنان به ارمغان آورد. زندگانیِ برگزیدگانِ حق، از تولد تا وفات، به ویژه در دورانِ ابلاغِ رسالت، با حوادث گوناگون و شگفت‏ انگیز و نیز ناملایمات فراوانی همراه بوده است، ولی سرانجام کامیاب گشتند و پیام ‏های خداوند متعال را به مردم رساندند. مطالعه‏ این داستان‏های واقعی و اعجاب‏ آور برای هر خواننده‏ای درس ‏آموز و عبرت‏ انگیز است.در این کتاب، تاریخ انبیا با استفاده از منابع معتبر و به دور از خیال ‏پردازی و افسانه ‏سازی با قلمی شیوا نوشته شده است. قرآن کریم سرشار از قصص و گزارش‌های تاریخی مربوط به امّت‌های پیشین و پیامبران آنان با هدف انتقال معارف وحیانی و هدایت انسان است. با این حال، در قرآن مستقیماً اشاره‌ای به تاریخ و تاریخ‌نگاری نشده است و خود این کتاب مبتنی بر تاریخ‌نگاری نیست. داستان حضرت سلیمان به دلیل گستردگی و تنوّع ماجراها، تاثیرات گوناگون و متفاوتی در متون ادب فارسی گذاشته است که آن را از داستان دیگر پیامبران ممتاز می­کند. با وجود قدمت روایت این داستان در منابع آیین یهود، قرآن کریم، بهترین و نخستین منبع شاعران و عارفان برای استفاده بوده است. موضوعاتی مانند عدالت سلیمان، منطق الطّیر دانستن او، تسلّط بر دیوان و...از جمله روایات قرآنی داستان سلیمان است؛ ولی با این وجود ادیبان فارسی از روایت تفاسیر و کتب قصص انبیاء در مورد سلیمان (ع) که پُر از اسرائیلیات است، به دلیل شهرت و جذّابیّت این داستان­ ها تاثیر پذیرفته­ اند، برای نمونه؛ موضوع انگشتری سلیمان که مضمون­ های زیبایی از آن در ادبیّات فارسی، خصوصاَ متون عرفانی، خلق شده است.