واجب مشروط: پژوهشی در آراء شیخ انصاری و محققان دیگر

در کتاب واجب مشروط به نکات مختلفی در مورد واجب مشروط از دیدگاه فقها پرداخته شده است. وی‍رای‍ش ق‍ب‍ل‍ی ای‍ن ک‍ت‍اب از م‍ق‍الات ارائ‍ه ش‍ده در ک‍ن‍گ‍ره ج‍ه‍ان‍ی ب‍زرگ‍داش‍ت دوی‍س‍ت‍م‍ی‍ن س‍ال‍گ‍رد ت‍ول‍د ش‍ی‍خ‌ان‍ص‍اری ب‍وده اس‍ت‌.
نویسنده، در بخش اول، به بیان نظر مرحوم شیخ انصاری ، در کتاب «مطارح الانظار»، در باره واجب مطلق و مشروط می‌پردازد که ایشان با ذکر عبارتی از عمید الدین در شرح کتاب تهذیب ، واجب مطلق و مشروط را این گونه معرفی می‌نماید: واجب مطلق، واجبی است که وجوب آن بر غیر امور عامه معتبره در تکلیف ؛ یعنی عقل ، علم ، بلوغ و قدرت توقفی نداشته باشد و مشروط، واجبی است که وجوب آن، علاوه بر امور مذکور، بر امر زایدی توقف داشته باشد.
سپس ایشان، نظر مرحوم آخوند خراسانی را در باره این گونه تعریف‌ها بیان می‌دارند، مبنی بر اینکه این تعاریف، تعاریف حقیقی نیستند تا نیاز به چنین نقض و ابرام‌هایی باشد و شاید معقول‌ترین امر در باب این تعاریف، این باشد که آنها را مشیر به موارد متیقن و ارتکازی بگیریم.
در باب مشروط، مواردی هست که همه، مگر کسانی که این دو مفهوم را غیر اضافی می‌دانند، پذیرفته‌اند که اینها واجب مشروطند، مثل وجوب حج نسبت به استطاعت و مواردی هست که همه پذیرفته‌اند که آنها واجب مطلقند، مثل وجوب نماز نسبت به استطاعت. در این صورت، تعاریف مذکور به عناوین مختلف اشاره می‌کنند و لذا مهم در این تعاریف، تحقق این اشاره است نه دقت در عناوین و اخذ آنها به عنوان حد یا مقومات حدی.
البته در نهایت بحث ممکن است روشن شود که اصل تقسیم نادرست است و مثلا ماهیت واجب مشروط و مطلق با یک دیگر هیچ فرقی ندارد و در تمام آثار هم متحدند (گر چه این احتمال بعید است)، ولی ارتکاز مذکور برای شروع در بحث کافی است.