تحولات قومی در ایران: علل و زمینه ها

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، زنجیره‌ای به هم پیوسته از تقاضاهای قومی و در پی آن، خشونت‌های قومی آغاز شد و مناطق کردستان، ترکمن صحرا، آذربایجان، خوزستان و بلوچستان، یکی پس از دیگری درگیر تنش‌های پر حجم و شدیدی گردید .در این پژوهش در چارچوب توصیف، تحلیل و تبیین چند علتی تحولات قومی ایران معاصر ضمن تمرکز مباحث بر چالش‌های قومی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به دو مقطع تاریخی دیگر، یعنی منازعات قومی پس از انقلاب مشروطه تا تحکیم قدرت رضاشاه (۲۵۱۹۰۶) و نیز جریانات آذربایجان و کردستان در اواسط دهه ۱۳۲۰ه‌.ش توجه شده است" .از جمله ویژگی‌های این پژوهش به کارگیری الگوهای نظری و مدل‌سازی مفهومی در چارچوب رهیافت بین رشته‌ای فراتر از جهت‌گیری‌های یک سویه برای تحلیل بحران‌های قومی در ایران است ."بنابراین مهم‌ترین سوال در این پژوهش این است که "عوامل و زمینه‌های بروز بحران‌های قومی در ایران معاصر چه بوده است؟ ."زمینه‌های طرح شده در چهار حوزه سیاسی، اقتصادی، روانی و اجتماعی به صورت متغیرهای مستقل و "بحران‌های قومی "متغیر وابسته این پژوهش هستند .کتاب در هفت بخش و یک مقدمه تدوین شده است .در مقدمه، با طرح مسئله و اهمیت موضوع، سوالات اساسی این پژوهش مطرح می‌شود ;سپس با مفهوم‌سازی واژه‌ها و اصطلاحات کلیدی، نمونه‌هایی از بحران‌های قومی بررسی می‌شود ;آن گاه روش پژوهش انتخابی و تمرکز زمانی و مکانی مباحث مطرح می‌گردد .بخش‌های اول، دوم و سوم به مباحث نظری اختصاص دارد .در بخش اول با تشریح رهیافت سیاسی اجتماعی، بروز بحران‌های قومی از منظر نظریه‌پردازی‌های رشته علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، جغرافیای سیاسی، جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسی سیاسی تبیین می‌شود .بخش دوم با طرح نظریاتی از حوزه اقتصاد سیاسی، توسعه و نوسازی و دیدگاه مارکسیست‌ها همراه است .همچنین در بخش سوم با ذکر دیدگاه‌هایی از منظر روان‌شناسی، فرهنگ و ارتباطات، زمینه‌های بروز این چالش‌ها بررسی می‌شود .جمع‌بندی نظری و تحلیل تطبیقی رهیافت‌های گوناگون، طرح "مدل مفهومی "نیز طرح معیار ارزیابی بحران‌های قومی مباحث آخرین فصل از بخش سوم را تشکیل می‌دهد .نگارنده به منظور بررسی موردی ستیزه‌های قومی، در بخش چهارم، با نگاهی به بحران‌های قومی تاریخ معاصر در دو مقطع زمانی یعنی بعد از انقلاب مشروطه و اواسط دهه ۱۳۲۰ه‌.ش .چهار بحران عمده قومی شامل قیام خیابانی، غائله شیخ خزئل و جریانات آذربایجان و کردستان را تجزیه و تحلیل می‌کند .در بخش چهارم بحران‌های قومی ایران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بررسی زمینه‌ها و بسترهای آن تشریح شده است .توصیف منازعات قومی در کردستان، بلوچستان، ترکمن صحرا، آذربایجان و خوزستان فصل‌های جداگانه این بخش را تشکیل می‌دهند .در بخش ششم، با بهره‌گیری از "مدل مفهومی"، بحران‌های قومی در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد تجزیه و تحلیل و مقایسه قرار گرفته‌اند .جمع‌بندی نتایج، پیشنهادها و راه‌کارهای اجرایی و کاربردی در آخرین بخش کتاب آمده است .