دیده بان اندیشه - شماره ۳۰ - شهریور ۱۴۰۰

«شعائر» یا «مناسک» عناوین پربسامدی هستند که امروزه مصادیق زیادی پیدا کرده و در محافل علمی و فرهنگی مورد پژوهش قرار گرفته‌اند. عناوینی که در عین سادگی، پیچیدگی‌های معنایی، مصداقی و حتی کارکردی مختلفی را در بطن خود جای داده‌اند. دین اسلام به خاطر غنای محتوایی و مناسبات سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی که در پیشروی آن به وقوع پیوسته، همواره مناسک زیادی در بین تعالیم خود جا داده و برای تمام وضعیت‌های زیست مومنانه، توصیه‌ای ارائه می‌دهد. در این میان می‌توان «مناسک عاشورایی» را به عنوان مهمترین آن تلقی کرد که در صور مختلفی تبلور یافته و مردم آنرا با مکانیسم‌ها و صورتبندی‌های متنوعی بازسازی کرده‌اند. در چندسال اخیر، جریان روشنفکری پروژه «نقد مناسک عزاداری و دینی» و «دینداری مناسکی» را کلید زده و جریان مذهبی را به قشری‌گرایی و ظاهرگرایی متهم می‌سازد. از سویی هدف دیگر این پروژه، با نقد امر سیاسی و حاکمیت دینی نیز مقارن است، چراکه حاکمیت در قوام و نشر مناسک نقش مهمی دارد. به طور کلی می‌توان گفت که دیدگاه‌های روشنفکرانه بخاطر غلبه سویه کارکردی و اسطورهای در آنها، توان درک صحیح فلسفه این مناسک را ندارند. اینها بدون توجه به جایگاه واقعی مراسمات عزاداری سعی دارند سایه آنها را بر سر جامعه بشری سنگین تصور کرده و مخاطرات پر و بال دادن به این مناسک را نمایان سازند. برخی از این دیدگاه‌ها سعی دارند تا با دوگانه‌سازی‌های مختلف، مناسک را در مقابل معارف قرار داده و از افول دینداری معرفت‌اندیش سخن بگویند. گروهی دیگر قصد دارند تا اعتبار تاریخی روایتها و ارجاعات تاریخی مراسمات نوظهور را زیر سوال ببرند و عده‌ای دیگر می‌کوشند تا از مرجعیت جامعه مداحان و سخنرانان به جای روشنفکران، انتقاد کنند… نشریه دیده‌بان اندیشه در این شماره سعی دارد تا به مهم‌ترین شبهات جریان روشنفکری در فضای مجازی پیرامون «نقد مناسک عاشورایی» پرداخته این موضوع را مورد نقد و بررسی قرار دهد.