کلید نقض و تعلیقات آن

کلید نقض و تعلیقات آن یا فهرست بعض المثالب النواصب و مقدمه و تعلیقات آن

از متن کتاب:
بعقیده نگارنده قائده فهرست بطور اطلاق مستغنی از شرح و بیان و بی نیاز از اقامه دلیل و برهان است؛ زیرا نزد صاحبان تتبع و تحقیق مانند آفتاب روشن است که اگر کتابی را بگنجی تشبیه کنیم، فهرست کتاب در حکم کلید آن گنج خواهد بود یا اگر خواننده کتاب را بغریبی مانند نمائیم فهرست کتاب بمنزله دلیل و راهنمای آن غریب بشمار خواهد رفت. پس خوض در چنین امری از قبیل توضیح واضحات خواهد بود لیکن تنبیه بر مطالبی در این مورد بی فائده نیست. اینکه حکم بظهور فائده فهرست را باهل تتبع و تحقیق اختصاص دادیم برای این است که خبره این فن و اهل قضاوت در این موضوع ایشانند زیرا طبق قول سعدی:
تا ترا حالی نباشد همچو ما
حال ما آید ترا بازیچه پیش
غیر این گروه کثرت فائده فهرست و مقدار نفاست و عظمت آن را نسبت باستفاده از وقت و سرعت وصول بمقصود چنانکه شاید و باید نخواهند دانست. ابن خلکان دروفیات الاعیان بعد از ترجمه ابوالوفاء محمد بن محمد بن یحیی بن اسمعیل بن عباس بوزجانی و ذکر تاریخ ولادت و وفات او گفته: «وکنت وقفت علی تاریخ ولادته علی هذه الصوره فی کتاب الفهرست تالیف ابی الفرج بن الندیم ولم یذکر تاریخ ولادته فاخلیت بیاضاً لاجل تاریخ الوفاه لعلی اظفر به فان قصدی فی هذا التاریخ انما هو ذکر الوفاه کما ذکرته فی اول الکتاب تم انی وجدت تاریخ الوفاه فی تاریخ شیخنا ابن الاثیر قدذکرها فی هذه السنه المذکوره فالحقتها وکان بین شروعی فی هذا التاریخ وظفری بالوفاه اکثر من عشرین سنه»
شنیدم که علامه قزوینی میرزا محمد خان مرحوم غالباً می فرموده است: اگر ابن خلکان فهرست کامل ابن اثیر را که در اروپا ضمن چاپ کامل ابن الاثیر مرتب شده و بطبع رسیده است می داشت، لازم نبود که برای طلب تاریخ وفات بوزجانی بیست سال بگردد بلکه در پنج دقیقه بمطلب خود می رسید، پس معلوم شد تا فکر کسی متناسب با فکر ابن خلکان و علامه قزوینی نباشد و شغلی مانند شغل ایشان که تتبع و تحقیق بوده است در پیش نگیرد، پی بجلالت شان و رفعت مقام فهرست کما هو حفه نخواهد برد...