پیشگیری از بزه دیدگی معلولین در سیاست جنایی ایران

حقوق کیفری در پرتو دادههای جرم شناسی، اغلب بر بزهکاری تمرکز دارد. این در حالی است که در نظام عدالت جنایی کمتر به بزه دیده به عنوان یکی از کنشگران جرم که آن را تحمل کرده است بها داده است. شاهد مدعا این است که تقریباً در همه پژوهشهای پیرامون بزه دیده و بزه دیدهشناسی به بیاعتنایی نسبت به بزه دیده و فراموش شدن او در طول تاریخ اشاره شده است. در این راستا اندیشمندان بزرگ حقوق کیفری به حدی در اندیشه مبارزه با بزهکاری و پیشگیری از بزهدیدگی و تکرار آن و اصلاح و درمان وی و مباث مشابه غرق شده بودند که به ندرت به نقش بزه دیده در ارتکاب جرم، اهمیت حضور فعال وی در فرآیند دادرسی و صدور حکم و نیازها و مشکلات وی پس از تحمل خسارات ناشی از جرم پرداختهاند به طوری که تا قبل از نیمه دوم قرن گذشته تنها عدهی بسیار کمی از نویسندگان به بزه دیده توجه داشتهاند. از این میان میتوان به نویسندگانی چون (دن مانوئل دولار دیزابال اوریو) اشاره نمود که در کتاب خویش «سخنانی پیرامون مجازاتها» در سال ۱۸۷۲، جبران خسارت بزه دیده را نیز یکی از اهداف مجازاتها معرفی مینماید. در قرن نوزدهم، یک رخداد، بعنوان تحولی مهم در عرصهی علوم جنایی، یعنی به وجود آمدن جنبش ایتالیایی تحققی در مغفول ماندن هر چه بیشتر بزه دیده از دیدگان نظام عدالت کیفری، نقش قابل توجهی ایفا نمود. زایر زمینه تولد رشتهای را فراهم نمود که «جرم شناسی» نام گرفت. از مظر این علم جدید، گرانیگاه حقوق جزایی باید مباشر جرم، یعنی شخص «بزهکار» باشد و نهادهای مختلف کیفری بر این اساس تغییر یافته و متحول شوند. بدین سان عصر «مجرم مداری» در عرصهی حقوق جزایی آغاز گردید. البته نویسندگان مکتب مذکور به حمایت از بزه دیده گهگاه همت گماشتهاند از جمله ایزیکوفری که در کنگرههای انسانشناسی جنایی حمایت از بزه دیده را ضروری میدانست. لیکن توجه این دسته از متفکران به بزه دیده امری جنایی و فرع بر توجه به بزهکار و بزه دیده مبارزه با وی و بزه ارتکابی و اصلاح و درمان مجرم و دفاع اجتماعی و پیشگیری از بزه دیدگی میباشد.
البته اگرچه فراموش شدن بزه دیده موضوعی نیست که فقط تحت تأثیر جرم شناسی باشد اما به دلیل تحولات عمدهای که در حقوق جزایی رخ داد و در نتیجه تحت تأثیر آموزههای جرم شناسی به سمت تمرکز بر بزهکار کشانده شد، در برههای از زمان بعنوان یکی از موضوعات کیفری فراموش شده است. البته همانطور که بیان شد به طور پراکنده، در مباحثی که در قالب برخی کنگرهها و سمینارها حتی پیش از تولد جرمشناسی و یا در دوران تولد آن برگزار شدهاند شرکت کنندگان در قالب سخنرانیها و بیانیهها از متروک شدن نقش و حق بزه دیده تا حد زیادی اظهار تأسف میکنند، مثلاً در بیانیهی پایانی کنگرهی بینالمللی زندان که در سال ۱۸۸۷ در استکلهم برگزار شده، به این نکته که دانش حقوق جدید به ویژه در امور کیفری به اندازه کافی به جبران خسارت بزه دیدگان توجه نمیکند اشاره و تأکید شده است. در این بیانیه آمده است: بخشی از درآمد زندانیان باید صرف جبران خسارت بزه دیدگان شود.
ورود به قرن بیستم، آغاز تحولی اساسی در موقعیت و وضعیت بزه دیده است. این تحول سبب بروز دور رویکرد متفاوت نسبت به وی شد. از اواسط سده بیستم میلادی، به تدریج شرایط موجود قبل از عمل مجرمانه میان بزهکار و بزه دیدهی مستقیم، بیش از پیش توجه توجه جرم شناسان را به خود جلب کرد و در فرضیهها و مطالعات جرم شناختی، شخصیت بزه دیده و خصوصیات مختلف وی به ویژه تأثیر او در تکوین جرم مورد توجه قرار گرفت بدین سان بزه دیده به عنوان عامل محرک یا عنصری از اوضاع و احوال مشرف به مجرم یا جزئی از وضعیت ماقبل (بزهکاری) (وضعیت پیش جنایی) محور مطالعات جرم شناختی واقع شد. به بیان دیگر بررسی عوامل بزه دیدهزا و بزه دیدگی در کنار عوامل جرمزا، وارد مطالعات جرمشاسی شد و بدینسان رشتهی بزه دیدهشناسی علمی (نخستین) بوجود آمد. از این منظر کتاب آقای هانس فون هانتیگ- بزهکار و قربانی (بزه دیده) و از نخستین منابع بزه دید شناسی علت شاختی است.