مسئولیت مدنی در جبران خسارت زیست محیطی

امروزه بشر پس از قرن‏ها زندگی بر روی کره خاکی، به این فکر افتاده است که نمی‏تواند با بی‏توجهی به سرنوشت محیطی که در آن زندگی می‏کند، به حیات خود ادامه دهد.فاجعه‏های زیست‏محیطی که هر از گاهی در گوشه و کنار دنیا رخ می‏دهد، اغلب حاصل فعالیت‏هایی است که بشر به‏ویژه در یک‏صد سال اخیر در راه رسیدن به توسعه، و به ویژه در طی فرایند صنعتی شدن به آن‏ها روی آورده و باعث تخریب و آلودگی محیط زیست شده است. عدم تعادل زیست‏محیطی، حاصل تخریب صنعتی طبیعت مانند آلوده شدن منابع به سبب تصاعد گازهای سمی یا ریخته شدن فضولات و پسماندهای صنعتی در آب ها و بر روی خاک‏، و تخریب مادی مثل ازبینبردن جنگل‏ها، مرغزارها و بوته‏زارها، خدشه‏دار شده و پدیده‏ی گلخانه‏ای کره زمین، سوراخ شدن لایه حفاظتی ازن، انهدام گونه‏های گیاهی و جانوری، باران‏های اسیدی، آلودگی‏های صوتی و.. را باعث شده است.بنابراین، شکی نیست که حیات و بقاء بشر بستگی به حفاظت از محیط زیست دارد و رعایت حقوق عناصر زیست‏محیطی و احترام به حق حیات همه ی موجودات نباید تنها در برهه‏ای خاص از زمان مدنظر باشد، بلکه انسان باید خود را پیوسته در طول تاریخ و در برابر آیندگان مسئول بداند و متوجه این امر مهم باشد که هر نوع افراط و یا تفریط در استفاده از منابع و هر گونه بی‏مهری نسبت به طبیعت، اثرات سویی در کل نظام طبیعت داشته و زندگی فرزندان او را تباه می‏سازد؛ به طوری که امروزه، مهم‏ترین علت مرگ‏ومیر در جهان را بیماری‏های عفونی تشکیل می‏دهد که ساده‏ترین راه انتقال آن‏ها از طریق محیط زیست آلوده است. برای مثال آلودگی‏های ناشی از آب در بروز یرقان، حصبه و بیماری‏های انگلی بسیار دخیل است و از مهم‏ترین علل آن به‏شمار می‏روند. آلودگی‏های کارخانجات، فاضلاب‏های شهری، رودخانه‏ها، برکه‏ها و باتلاق‏ها همگی در بروز این نوع بیماری‏ها سهم دارند.(بنی یعقوب، ۱۳۷۷، ص۳۱) بنابراین یکی از اهداف مهم هر نظام حقوقی می تواند حفاظت از محیط زیست باشد در همین راستا قوانین و مقررات متعددی به منظور جلوگیری از خسارت و آلودگی محیط زیست در سطح ملی و بین المللی تبیین شده است که یکی از این مقررات، تعریف و تبیین و در نظر گرفتن مسئولیت مدنی برای خاطی نسبت به محیط زیست است. البته در همین راستا لازم به ذکر است که در دهه ها و سال های اخیر مسئولیت مدنی از بخش مبانی دچار تغییراتی در فضای ملی (کشور ایران) و هم چنین فضای بین المللی( اتحادیه اروپا) شده است به عنوان مثال در ابتدا و وادی امر مبنای اصلی و اساسی برای مسئولیت مدنی در قبال خسارات وارده برئمحیط زیست همان نظریه تقصیر بود که بعدا به مرور زمان برخی بر تاقص بودن و جواب گو نبودن این مبنا رأی دادند و نظریات از قبیل تقصیر مطلق و محض، نظریه خط و ... را ارائه دادند. بنابراین در کتاب حاضر در پی آن هستیم تا تغییرات و تحولات مبانی مسئولیت مدنی را در قوانین وحقوق ایران و هم چنین اتحادیه اروپا مورد بحث و بررسی قرار دهیم.