اصول و مبانی حسن نیت در قراردادها

حسن نیت مفهومی است اخلاقی که به طور طبیعی ریشه در ذات بشر دارد و با طبع بشر سازگار است و در تمام دوران های تاریخی مورد توجه و دارای اهمیت بوده است. با این وجود هیچ گاه به اندازه دوران فعلی مورد توجه قرار نگرفته است. چرا که حسن نیت در چندسال اخیر شاید بیش از هر مفهوم دیگری در عالم حقوق قراردادها به گوش رسیده باشد . این وضعیت منجر به اجماع جهانی در پذیرش حقوقی مفهوم مذکور شده است ؛ به گونه ای که برخی از سیستم های حقوقی نظیر آلمان در این راه پیش قدم بوده اند و بقیه سیستم های پیشرفته حقوقی چون فرانسه ، آمریکا ، انگلستان و.... نیز به تدریج به سوی پذیرش مفهوم حسن نیت قدم برداشته اند . کنوانسیون بیع بین الملل کالا نیز از این بحث بی نصیب نماند و پس از بحث و بررسی فراوان در بند ۱ ماده ۷ کنوانسیون ، مفهوم حسن نیت در حقوق قراردادهای بیع بین الملل را مورد شناسایی قرار داد. بر اساس این بند ، کنوانسیون باید به گونه ای تفسیر و اجرا شود که « رعایت حسن نیت در تجارت بین المللی » ارتقا یابد . اما کنوانسیون در بر دارنده ماده صریحی که طرفین را نیز ملزم به رعایت اصل حسن نیت بداند نیست . علاوه بر کنوانسیون بیع ، در سایر اسناد بین المللی که در حیطه حقوق قراردادها تهیه شده است ، نظیر اصول حقوق قراردادهای موسسه یکسان سازی حقوق خصوصی و اصول حقوق قراردادهای اروپا نیز مفهوم حسن نیت مورد توجه قرار گرفت . در « اصول قراردادهای تجاری بین المللی » موسسه یکسان سازی حقوق خصوصی ، و نیز اصول اروپایی حقوق قراردادها بر خلاف کنوانسیون بیع بین الملل ، حسن نیت را به عنوان اصلی که متوجه طرفین قرارداد می باشد مورد توجه قرار داده است . اصول مذکور در ماده ۷ از فصل یک، چنین مقرر داشته است : « هر یک از طرفهای قرارداد در تجارت بین الملل باید ، باید بر اساس حسن نیت و رفتار منصفانه عمل کند . » هم چنین در اصول حقوق قراردادهای اروپایی نیز بارها به طور مستقیم و غیر مستقیم به اصل حسن نیت ارجاع داده شده است ، لیکن اصلی ترین ماده در این خصوص ، بند ۱ ماده ۱-۲۰۱ می باشد که چنین مقرر می دارد: « هر یک از طرفین قرارداد باید مطابق با حسن نیت و رفتار منصفانه عمل کند . » در این ماده نیز حسن نیت متوجه طرفین دانسته شده است . این تفاوت بین اصول مذکور و کنوانسیون بیع بین الملل تا حدودی نشان دهنده سیر تکامل رویکرد نسبت به اصل حسن نیت در عرصه حقوق تجارت بین الملل است ، سیر تکاملی که در سیستم های ملی نیز رخ نمود و حقوقدانان کامن لا را وا داشت تا مفهوم حسن نیت را در حقوق کامن لا نیز به رسمیت بشناسند ، هرچند که مفهوم اصلی آن برگرفته از سیستم گروه کشورهای دارای حقوق نوشته بود . برای مثال در حقوق آمریکا هم پس از کشمکش ، اصل حسن نیت مورد پذیرش قرار گرفت و در حقوق انگلستان نیز با وجود انکار اصلی به نام حسن نیت، حقوقدانان این کشور ، حسن نیت را در روح حقوق این کشور ساری و جاری می دانستند . بحث های مربوط به حسن نیت به ناگریز پس از مدتی به سیستم حقوقی ما نیز کشیده شد ، به گونه ای که آثار ارزشمندی در این زمینه پدید آمد . پس از این که مفهوم مذکور در حقوق ایران مورد تبیین قرار گرفت بحث های زیادی بر سر شناسایی این مفهوم در سیستم حقوقی ایران در گرفت و برخی از نویسندگان مدعی شدند که مفهوم مذکور در حقوق اسلام و به تبع آن ایران از پیش وجود داشته و مفهوم جدیدی نیست و برخی از مصادیق را نیز ارائه کردند .
پس از این که بحث های حقوقی راجع به حسن نیت در حقوق ما پختگی لازم را پیدا کرده است آن چه اهمیت می یابد شناسایی مفهوم مذکور به طور صریح توسط قانونگذار می باشد ، اما از آن جاییکه در حقوق ما به بحث های مبنایی بسیار اهمیت داده می شود ، قبل از تقنین در این زمینه لازم است تا مبانی اصل حسن نیت در حقوق قراردادها در حقوق کشورهایی که آن را پذیرفته اند مورد بررسی قرار گیرد و سپس مبانی احتمالی این مفهوم در حقوق اسلام و ایران مورد بررسی قرار گیرد تا بتواند راهگشای قانونگذار باشد ، چنین دغدغه ای نگارنده را بر آن واداشت تا درصدد تالیف چنین کتابی قلم برداشته و کتاب حاظر را تالیف نمایم.