سیاه سپیداندرون: سیری در آثار مولانا حاج محمداسماعیل سیاه

حاجی اسماعیل سیاه مشهور به حاجی اسماعیل «گوزُک» شاعر، طنزنویس و سیاست‌مدار هراتی بود که در سال ۱۲۳۶ تولد و سال ۱۳۲۴ خورشیدی وفات کرد. او مردی شوخ‌طبع بود که سال‌ها پس از مرگش تا هنوز نامش سر زبان‌ها است و بازگوکردن شوخی‌هایش گل خنده را بر لب‌ها می‌نشاند. از حاجی اسماعیل سیاه چند اثر باقی مانده که برخی از آنها طی سالیان اخیر چاپ شده است. شاید مشهورترین اثر او را بتوان «مثنوی سگ و شغال» دانست که افزون بر افغانستان در تاجیکستان نیز چاپ شده است. یکی از بارزترین خصوصیت‎‎‌های حاجی اسماعیل بداهه‌گویی و حاضرجوابی او بود. حتی در مقابل مقام‌های بلندرتبه حکومت مانند صدراعظم سردار هاشم خان، سخنانی کنایه‌آمیز و نیش‌دار به زبان می‌آورد. در فصل اول این کتاب به طنز و تجدد در آثار او بررسی شده و در فصل دوم جهان فکری و غزلیات، قصاید و مطایبات او آورده شده است.