فرهنگ فرق اسلامی

با مقدمه: کاظم مدیر شانه‌چی

پیشگفتار مولف:
حدیث تفرقه علمای فرق و ملل و نحل اسلام اساس تقسیم فرقه های آن دین مبین را هفتاد و سه گروه می دانستند، حدیثی منسوب به پیغمبر اسلام که به اختلاف روایات چنین آمده است: افترقت الیهودَ عَلی احْدَی وَسَبْعِینَ فِرْقَه، وافترقت النصاری علی النتین وسبعین فرقه وتفترقُ اُمّتی عَلی ثَلاث وسَبْعِینَ فِرْنَه کُلُّهُمْ فِی النَّارِ الا واحِدَهٌ
یعنی: «یهودیان به هفتاد و یک فرقه و نصاری به هفتاد و دو فرقه تفرقه پذیرفته اند و امت من به هفتاد و سه فرق تفرقه پذیرند که همه در آتش دوزخند مگر یک فرقه، و آن فرقه ناجیه است.»
عبدالقاهر بغدادی در کتاب الفرق بین الفرق ص ۹-۱۲ خود را به مفهوم این حدیث مقید کرده و اساس تفرقه مسلمانان را بر آن قرار داده است و سعی کرده فرقه های اسلام را به صورتی متکلّفاته و تصنعی به هفتاد و دو فرقه برساند. و همچنین مقریزی در کتاب الخطط و سید شریف جرجانی در شرح کتاب مواقف همین کار را کرده اند. اما ابن حزم اندلسی در کتاب خود «الفصل فی الملل و الاهواالنحل ج ۲ ص ۸۸»، اعتمادی به این تقسیم ساختگی نکرده با یک روش منطقی فرقه های اسلام را بر روی مواضیع مورد اختلاف طبقه بندی کرده است. از کسانی که استشهاد به این حدیث کرده اند، امام محمد غزالی در کتاب «فیصل التفرقه بین الاسلام والزندقه ص ۱۵.» است، و در تاویل این حدیث درباره نجات فرق اسلام قائل به تسامح شده، می نویسد که «کلها فی الجنه الا الزنادقه» یعنی «همه آن فرقه ها در بهشت اند جز زندیقان»...