مرید راستین: تاملاتی درباره‌ ی سرشت جنبش‌های توده‌ وار

مرید راستین: تاملاتی درباره‌ی سرشت جنبش‌های توده‌وار» نوشته اریک هوفر (۱۹۸۳-۱۹۰۲)، فیلسوف آمریکایی است.
در این کتاب به برخی ویژگی‌های مشترک جنبش‌های توده‌وار، اعم از جنبش‌های مذهبی، انفلاب‌های اجتماعی یا جنبش‌های ملی پرداخته می‌شود، با این حال، همه‌ی آنها یکسان دانسته نمی‌شوند، بلکه برآنیم که برخی‌شان خصلت‌های ذاتی دارند که به آنها شباهتی از نوع خویشاوندی می‌بخشد.
همه‌ی جنبش‌های توده‌وار در طرفدارانشان نوعی جان‌برکفی و گرایش به عمل و اقدام مشترک برمی‌انگیزند؛ همه‌ی آنها فارغ از آموزه‌هایی که می‌پراکنند و برنامه‌ای که ارائه می‌دهند تعصب، شور، امید، نفرت و نابردباری تب‌آلود را می‌پرورند. همه‌ی آنها می‌توانند جریان کنش‌های نیرومندی را در بخش‌هایی از زندگی موجب شوند؛ این جنبش‌ها، جملگی، ایمان کور و پایبندی و وفاداریِ همه‌جانبه و با تمام وجود را طلب می‌کنند.
هرچند تفاوت آشکاری میان پیروان بنیادگرای ادیان، ملیون متعصب، کمونیست‌های دوآتشه و نازی‌های افراطی برقرار است، اما این نیز حقیقتی است که تعصبِ برانگیزنده‌ی آنان به حرکت، ممکن است از نوع واحدی باشد و یک نوع برخورد را بطلبد. همین موضوع را می‌توان در مورد نیرویی عنوان کرد که آنها را به سوی توسعه‌طلبی و سلطه‌ی جهانی می‌راند. در همه‌ی این موارد ایثار، ایمان، قدرت‌طلبی، وحدت و ازخودگذشتگی یکسانی دیده می‌شود. در مضمون آرمان‌ها و آموزه‌های قدسی تفاوت زیادی برقرار است، اما برخی همسانی‌ها نیز در میان عواملی که آنها را مؤثر می‌سازد، به چشم می‌خورد. کسی که، همچون پاسکال، دلایل متقنی برای سودمندی آموزه‌های مسیح می‌یابد، دلایلی نیز برای اثربخشی آموزه‌های کمونیستی، نازیسم و ناسیونالیسم خواهد یافت. با وجود اختلاف‌های موجود در آرمان‌های قدسی که مردم بر سر آنها جان می‌بازند، شاید آنان اساسا برای امر یکسانی جان‌فشانی می‌کنند.
در این کتاب عمدتا بر مرحله‌ی کنشی و احیاگرایانه‌ی جنبش‌های توده‌وار تأکید می‌کنیم. این مرحله زیر سلطه‌ی مرید راستین است ــ انسانی با ایمان تعصب‌آلود که آماده است جان خود را در راه آرمانی مقدس فدا کند.