علی اکبر کسمائی

(1299 - 1372)

او پس از گذراندن دوره مقدماتی، تحصیلات خود را در رشته معقول و منقول ادامه داد. بعد از دریافت مدرک کارشناسی برای ادامه تحصیل در رشته روزنامه‌نگاری به مصر رفت و در این زمان توانست در زبان عربی نیز تبحر یابد. او در مصر با استادان نامدار مصری همچون طه حسین، توفیق الحکیم و عباس عقاد آشنا شد و نویسندگی را با کار در روزنامه امید آغاز کرد و باید گفت او را باید به عنوان مترجم، نویسنده و روزنامه‌نگار شناخت. آثار علی اکبر کسمایی کسمایی در شمار قدیمی‌ترین روزنامه‌نگاران قرار دارد. او مدتی سردبیر مجلات صبا و وحید بود و سرانجام در روزنامه اطلاعات به قلم فرسایی پرداخت و این همکاری، ۵۰ سال به طول انجامید. کسمایی به زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و عربی مسلط بود و افزون بر تالیفاتش، تعدادی کتاب را نیز ترجمه کرده است. عشق بزرگان، بالتازار، خدایان عشق اشک می‌ریزند، دنبال زن، روانشناسی در خدمت بشر، گل‌های وحشی، مرد خون آشام، احوال و آثار فرانکلین، از چند نویسنده بزرگ دنیا، پریچهرگان تاریخ، جهنم دره، علل شکست آلمان، جاسوس انگلیسی، قرن دیوانه، بحران تمدن فرهنگ و نادانی‌های دوران دانش از جمله آثار وی در ترجمه و تالیف به شمار می‌روند. او مدتی نیز نمایندگی و نویسندگی روزنامه اطلاعات را در مصر بر عهده گرفت. کسمایی از پایه گذاران مجله اطلاعات هفتگی بود و در طول خدمت مطبوعاتی خود با روزنامه‌ها و مجله‌ها به عنوان نویسنده و منتقد همکاری داشت. مدت‌ها نیز برنامه‌های مختلف رادیو ایران از جمله برنامه جوانان را اداره می‌کرد. افزون بر آن، چندی رییس اداره انتشارات هواپیمایی ملی و پس از آن رایزن مطبوعاتی ایران در قاهره بود. در ۱۳۲۲ خورشیدی به سبب تالیف کتاب آئین کامیابی به عنوان بهترین کتاب سال به دریافت جایزه سلطنتی نایل آمد. از دیگر تالیفات کسمایی می توان به جهنم دره، نیشخندهای آناتول فرانس و داستان‌هایی از لابه‌لای تاریخ اشاره کرد. مبنای تدوین کتاب داستان‌هایی از لابه‌لای تاریخ، تقدم تاریخ ایران و خاور زمین بر تاریخ باختر زمین است. کسمایی در این اثر کوشیده تا داستان‌های هریک از این ۲ بخش را براساس تقدم و تاخر تاریخی و زمان وقوع آنها به تصویر بکشد. بنابراین داستان‌های هر بخش از این کتاب از دیرینه‌ترین روزگاران آغاز می‌شود و به تدریج به دوران نوین می‌رسد. بدیهی است در این تدوین، حقایق تاریخی تا حد ممکن در نظر گرفته شده است. داستان‌هایی که در کتاب از لابه‌لای تاریخ گردآمده از منابع گوناگون اما موثق عربی و غربی به قلم نویسندگان و پژوهندگانی که در عرصه کاوش در تاریخ به قصد عبرت‌آموزی فعال بوده‌اند، ترجمه یا اقتباس و در طول نیمی از عمر نویسنده این سطور فراهم و هریک یا چندی از آنها در نشریات آن سال‌ها درج شده است و یادگاری از کوشش‌های روزنامه‌نگاریِ روزگار جوانی این نویسنده به شمار می‌آید. کتاب قرن دیوانه نیز سلسله مقالاتی محسوب می‌شود که در مجله فردوسی چاپ شده و این مقالات شاید نوعی دفاع از حق انسانی در برابر تجاوز فناوری یا ادعانامه‌ای علیه تکنوکرات‌هایی است که تصور می‌کنند، تمدن تولید و مصرف، انسان اقتصادی را به سرمنزل خوشبختی می‌رساند. این کتاب نمایشگر واپس ماندگی درونی دنیای به ظاهر پیشرفته علم و تکنیک است در حالی که در باطن بی‌بهره از جنبه‌های عاطفی و انسانی است و به‌خوبی نشان می‌دهد که انسان با گسترش علوم طبیعی چگونه در شناخت جهان پیشرفت‌هایی کرده اما در شناخت خود همچنان وامانده است. در واقع مولف سعی دارد تا نارسایی علم و عقل را در ایجاد خوشبختی برای انسان و لزوم وجود عشق و ایمان را در رساندن آدمی به سعادت حقیقی و رستگاری راستین بیان کند. نثر و سبک کسمایی در آثارش نثر به کار گرفته شده در آثار کسمایی به سبب وجود شاخصه‌ها، سَبکی متنوع و در نوع خود قابل توجه است. از جهت ساختار، خواننده با روایت‌های ساده‌ای مواجه می‌شود که از خواندن آن لذت می‌برد. شخصیت‌پردازی بیشتر توصیفات دقیقی است که حالات و روحیات افراد را به تصویر می‌کشد. در ساحت مشخصه‌های ساختاری، خواننده با چارچوبی ساده مواجه است. سیر روایت‌ها به طور معمول خطی و در طول زمان شکل می‌گیرد و همچنین شخصیت‌پردازی نیز با توصیف مستقیم جزییات انجام می‌شود. کسمایی می‌کوشد که رسالت خود را در زمینه مبارزه با مشکلات اجتماعی در ظرف داستان طنزآمیز عرضه کند تا مخاطبان بیشتری را با خود همراه و همدل سازد. با وجود ضعف‌ها و انتقاداتی که درباره سبک کسمایی وجود دارد، باید او را نویسنده‌ای موفق و صاحب ذوق دانست که در پردازش شخصیت‌ها و حالات رفتار انسان به‌ویژه با توجه به موقعیت‌های شغلی و صنفی به خوبی به روایت داستان می‌پردازد، او قلمی شگفت دارد اما در زمینه داستان کوتاه چندان مورد توجه قرار نگرفته است.