موسی نثری همدانی

(1260 - 1332 هـ.خ)

او از پیشگامان معارف همدان و از پیروان غمام همدانی بود. مدیریت مدرسه نصرت بر عهدهٔ او بود و از ابتدای تأسیس انجمن ادبی همدان عضویت آن را داشت و یک چند نیز رئیس انجمن بود. از ۱۳۰۴ مناصبی چون ریاست معارف همدان، کرمانشاه، کردستان، و قزوین را عهده‌دار گردید. در اواخر عمر در تهران اقامت گزید. او از نویسندگان پیشگام رمان‌های تاریخی است و در آثار خویش کوشش فراوان کرده‌است تا در ذکر وقایع دچار غلط‌های فاحش نگردد و از همین رو داستان‌هایش که آکنده از اسامی و سال وقوع اتفاقات است بیشتر به رسالهٔ تاریخی شباهت دارد؛ همین امر سبب شده‌است که این داستان‌ها چندان گیرا و سرگرم‌کننده نباشد. رمان تاریخی ـ عاشقانه‌ی تاریخ غیرت را در هفده‌سالگی نوشت که به وقایع یورش عثمانی به همدان در ۱۱۳۶ ه.ق. می‌پردازد. دست‌نویس این کتاب مدت‌ها مفقود بود و آن را اشتباهاً جلد نخست از رمان سه‌جلدی «عشق و سلطنت» می‌پنداشتند. دست‌نویس اخیراً (۱۳۹۸) یافته و منتشر شده‌است. سه‌جلدی تاریخی با نام‌های عشق و سلطنت یا فتوحات کوروش کبیر داستان تاریخی در شرح حال کوروش بزرگ، ستارهٔ لیدی و شاهزاده خانم بابلی که درواقع نوعی تاریخ باستانی اکباتان است. نثری از نخستین کسانی بود که به گزارش و شرح مثنوی معنوی همت گماشت. در انتشار روزنامهٔ آزاد ملی و مجلهٔ الوند و روزنامهٔ اتحاد نشریهٔ انجمن اتحاد همدان به ریاست غمام که از جهت تاریخ همدان در جنگ اول جهانی جزو اسناد اساسی است، مشارکت داشت. همچنین نثری، دیوان غمام همدانی را در سال ۱۳۳۴ با مقدمه‌ای مفصل تدوین کرد.[۱] نثری علاوه بر مهارت در نویسندگی، در ریاضیات نیز استعداد قابل‌توجهی داشت