نجیب محفوظ

(1911 - 2006 م)

نَجیب مَحفوظ نویسنده و نمایشنامه‌نویس مصری و برندهٔ جایزه نوبل ادبیات، در ۱۱ دسامبر ۱۹۱۱ در یکی از محلات قاهره به‌نام جمیلیه، به دنیا آمد و در ۳۰ اوت ۲۰۰۶ پس از یک عمل جراحی در بیمارستان درگذشت. او که فرزند یک کارمند دولتی بود، در قسمت فرهنگی خدمات کشوری مصر از سال ۱۹۳۴ تا زمان بازنشستگی‌اش در سال ۱۹۷۱ کار کرد. ابتدا در وزارت موقوفات مشغول به‌کار و سپس مدیر سانسور ادارهٔ هنر و سرانجام رئیس بنیاد حمایت از سینما و در دوران آخر کارمندی، مشاور وزیر فرهنگ شد. او ۳۰ کتاب داستانی نوشت و در سال ۱۹۸۸ برنده جایزه نوبل در ادبیات شد تا اولین عربی باشد که این جایزه را دریافت کند. رمان‌های اولیهٔ او، مانند Rādūbīs (سال ۱۹۴۳؛ «رادوبیس»)، در زمان‌های مصر باستان می‌گذشت، اما هنگامی که شروع به نوشتن اثر بزرگش کرد، به توصیف جامعهٔ مدرن مصر روی آورده بود. این اثر Al-Thulāthiyya (سال‌های ۱۹۵۶-۵۷) بود که با نام The Cairo Trilogy یا سه‌گانهٔ مصر شناخته می‌شد. این سه رمان، زندگی سه نسل از خانواده‌های متفاوت را در قاهره از جنگ جهانی اول تا بعد از کودتای نظامی سال ۱۹۵۲ که موجب سقوط شاه فاروک شد بیان می‌کند. این سه‌گانه، بررسی هوشمندانه و رسوخ‌کننده‌ای از اندیشه‌ها، رفتارها و تغییرات اجتماعی در مصر را فراهم می‌کند. در کارهای بعدی، محفوظ، دیدگاه‌های منتقدانه از رژیم سلطنتی قدیمی مصر، استعمار انگلیس و مصر کنونی را بیان داشت. تعداد زیادی از رمان‌های برجستهٔ او، در مورد مسائل اجتماعی شامل زنان و زندانیان سیاسی است. بسیاری از آثار او به صورت پاورقی در نشریات منتشر شدند. از جمله بچه‌های محلهٔ ما و کوچهٔ مدق که بر اساس آن فیلمی با شرکت سلما هایک در مکزیک ساخته شد. «بچه‌های محله ما» (۱۹۵۹) یکی از بهترین آثار او است که به‌خاطر کفرگویی ناشی از تصویر کنایی او از خدا که مخالف عقاید ادیان ابراهیمی یهودیت، مسیحیت و اسلام بود در مصر سال‌ها ممنوع بود. در سال ۱۹۸۹ پس از فتوای خمینی در مورد سلمان رشدی، عمر عبدالرحمن روحانی نابینای مصری در گفتگو با یک روزنامه‌نگار گفت که اگر محفوظ برای نوشتن این داستان مجازات می‌شد، رشدی به خود اجازه انتشار چنین کتابی را نمی‌داد. عمر عبدالرحمن همیشه تاکید می‌کرد که آنچه او گفته فتوی نیست. اما اسلامگرایان تندرو آن را فتوی انگاشته و تصمیم به‌کشتن این نویسنده ۸۲ ساله داشتند و او را از ناحیهٔ گردن، بیرون از خانه‌اش در قاهره، با چاقو مجروح کردند. او زنده ماند اما پس از آن همیشه محافظان او را همراهی می‌کردند. سرانجام رمان بچه‌های محله ما در اوایل سال ۲۰۰۶ در مصر با مقدمه‌ای از احمد کمال ابوالمجد به‌چاپ رسید. رمان‌های بیشترشناخته‌شدهٔ او شامل Al-Liṣṣ wa-al-Kilāb (سال ۱۹۶۱؛ The Thief and the Dogs یا دزد و سگ‌ها)، Al-Shaḥḥādh (سال ۱۹۶۵؛ The Beggar یا گدا) و Mīrāmār (سال ۱۹۶۷; Miramar یا میرامار) می‌باشد. موفقیت‌های او به عنوان یک داستان کوتاه‌نویس با Dunyā Allāh (سال ۱۹۶۳؛ God's World یا دنیای خدا) ثابت شده است. محفوظ، مجموعه‌ای در حدود ۴۰ رمان و داستان کوتاه، به علاوهٔ بیش از ۳۰ نمایش‌نامه رادیویی وسینمایی و نمایش‌نامه نوشت. تا روز درگذشتش او سال‌خورده‌ترین برندهٔ جایزهٔ نوبل در ادبیات و سالخورده‌ترین برندهٔ جایزهٔ نوبل پس از برتراند راسل و هالدور لاکسنس بود. در ژوئیه ۲۰۰۶ نجیب محفوظ پس از عمل جراحی ناموفق بر روی سرش تحت مراقبت‌های ویژهٔ پزشکی بود و عاقبت در ۳۰ اوت ۲۰۰۶ درگذشت.