محمود روح الامینی

(1307 - 1389 هـ.خ)

جشن سده

*جشن سده را به داستان کشف آتش توسط هوشنگ شاه پیشدادی که یکی از پادشاهان اسطوره‌ای ایران بوده، مرتبط می‌دانند.

*براساس شعری از شاهنامه‌ی فردوسی که این اتفاق را روایت کرده، «هوشنگ‌ شاه پیشدادی با گروهی از ملازمانش برای گردش به محلی رفته بود که ناگهان ماری جلویش ظاهر می‌شود. او هم با انگیزه‌ دفاع از خود سنگی را برداشته و به سوی سر مار پرتابش می‌کند. آن سنگ که از نوع آتش‌ زنه بوده، جرقه می‌زند و روش مهار آتش از آن روز جشن گرفته می‌شود.» این‌طور که از اسطوره ‌های شاهنامه برمی‌آید، تا پیش از کشف آتش توسط هوشنگ‌ شاه پیشدادی، آتشکده‌ ها وجود داشته‌اند و از آتش استفاده می‌شده اما راه کنترل و مهار آتش، از زمان جشن سده اتفاق افتاده است.

*از نظر گاهشماری و تقویمی هم این جشن صد روز بعد از زمستان بزرگ(یکم آبان‌ ماه در گاهشماری اکنون ایران) برگزار می‌شده است. اعتقاد کلی و فولکلوریک (مردمی) می‌گوید که، بعد از این شب سرما کم شده و هوا رو به گرمی می‌گذارد.

* سده از دیدگاه اساطیر:

*این بخشی از شاهنامه‌ی فردوسی است که به کشف آتش و جشن سده اشاره کرده است:

بر آمد به سنگ گران سنگ خرد

هم آن و هم این سنگ گردید خرد

فروغی پدید آمد از هر دو سنگ

دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ

جهـاندار پیش جهان آفرین

نیایش همی کرد و خواند آفرین

که اورا فروغی چنین هدیه داد

همین آتش آن گاه قبله نهاد

یکی جشن کرد آن‌شـب و باده خورد

سده نام آن جشن فرخنده کرد

به روایت ابوریحان در کتاب «التفهیم» و «آثارالباقیه»، این مراسم به مناسبت افروختن آتش بر بامها به دستور فریدون است و در نوروزنامه می‌خوانیم: «آفریدون همان روز که ضحاک بگرفت، برنهاد و مردمان که از جور و ستم ضحاک رَسته بودند، پسندیدند و از جهت فال نیک، آن روز را جشن کردندی و هر سال تا به امروز، آن به جای می‌آورند.»

*به نوشته مورخانی همچون بیرونی، بیهقی و گردیزی، یکی از سه جشن بزرگ ایرانیان است که در دوران اسلامی، تا اواخر دوران خوارزمشاهیان و حمله مغول دوام آورد.

*به روایت صادق هدایت: «پنجاه روز به نوروز، خروارها بوته و هیزم درمنه گرد می‌آورند و اول غروب بوته‌ها را آتش می‌زنند و با فریادهای شادی این ترانه را می‌خوانند: سد به سده، سی به گله، پنجاه به نوروز٫»

*آیا جشن سده مربوط به زرتشتیان است؟

*در ذهن خیلی‌ها این‌طور جا افتاده که «سده» یک جشن زرتشتی است و لابد به خاطر آتشی که در آن روشن‌ می‌شود، با پیروان این گروه ارتباط پیدا می‌کند اما واقعیت این است که جشن سده با همین نام در کرمان برگزار می شود و سالهاست که زرتشتی و مسلمان از اول تا آخر در برپایی آن شرکت می‌کنند. سده یک جشن ملی است که در زمان آل ‌زیار توسط مسلمانان برگزار می‌شده و هنوز هم در بخش‌های دیگری از کشور، با همین نام یا با نام‌های مشابه برپا می‌شود.

*جشن سده چطور برگزار می‌شود؟

*چند روز قبل از دهم بهمن ‌ماه که زمان برگزاری جشن است، گروهی از مردم دور هم جمع می‌شوند و در محلی که از قبل برای برگزاری جشن آماده شده، هیزم‌ و چوب ‌های خشک را روی هم کپه می‌کنند. در روز برگزاری جشن که دهم بهمن ‌ماه است، عده‌ ای مردم دورهم جمع می‌ شوند و آتش را روشن می‌کنند. در بین زرتشتیان، روشن کردن آتش به این منوال انجام می‌شود که عده‌ای از جوانان مشعل به دست، پشت سر موبد به راه می‌افتند و بعد از سه بار گشتن دور توده‌ هیزم آن را روشن می‌کنند. توده‌ هیزم آن‌قدر زیاد هست که تا حدود یک‌ ساعت سوختنش طول بکشد و آدم را گرم کند. بعد از روشن شدن آتش هم شما را به خیر و ما را به سلامت!