محمد پورهرمزان

(1300 - 1367 هـ.خ)

پورهرمزان از جمله معدود افسرانی بود که توانست با جنگ و گریز از مهلکه، جان سالم به در برد. پورهرمزان غیاباً محکوم به اعدام شد. بدین جهت در سال ۱۳۲۶ مخفیانه از کشور بیرون رفت و بدین سان دوران طولانی مهاجرت سیاسی اش آغاز گردید. با دگرگون شدن شرایط زندگی، این افسر جوان ۲۶ ساله تمام نیروی خود را در روی خود آموزی، هم آموختن زبان و هم آشنا شدن عمیق با فلسفه علمی متمرکز کرد. روح جستجوگر و موشکافی ویژه او در راستای آموختن دقیق، او را به یکی از زبردست‌ترین مترجمان تبدیل کرد. او که در عین حال دانشگاه فلسفه مسکو را به پایان رسانده بود، ترجمه آثار کلاسیک مارکسیستی به فارسی را آغاز کرد و طی سال‌های طولانی، به تدریج بیش از صد اثر لنین و چند اثر از مارکس و انگلس را به فارسی برگرداند. پورهرمزان استعداد ترجمه خود را در زمینه‌های ادبی نیز آزمود و با ترجمه‌های پر ارزشی مانند رمان تاریخی چنگیز خان و رمان پطر کبیر، تسلط چشمگیرش به زبان‌های فارسی و روسی را به بهترین صورت نشان داد. مجموعه آثار دو جلدی لنین که در چهار قسمت منتشر گردیده و سپس تجدید نظر شدهٔ آن‌ها توسط مترجم، که به صورت کتاب‌های جدا گانه انتشار یافته‌است، هنوز هم کتاب فارسی زبانان برای آشنا شدن با لنین است. فعالیت‌های پورهرمزان محدود به ترجمه نیست. پورهرمزان یکی از نخستین نویسندگان و گویندگان مطالب رادیو پیک ایران بود. سپس انتشار مجله تئوریک مسائل بین‌المللی، که برگزیده مقالات مجله صلح و سوسیالیزم است را طی چند سال به عهده گرفت و ضمناً با شرکت در هیأت تحریریه مجله دنیا و ماهنامه مردم، مقالات بیشماری برای آن‌ها تهیه کرد. محمد پورهرمزان درتاریخ ۲۶ فروردین ۱۳۶۱ در دفتر انتشارات حزب توده ایران، واقع در خیابان حافظ، دستگیر و در جریان اعدام زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷، اعدام گردید.