سنجش هنر و اندیشه فئودور داستایفسکی

فئودور میخاییلوویچ داستایفسکی ( 1881- 1821)، نویسنده مشهور و تأثیرگذار اهل روسیه است. ویژگی منحصر به فرد آثار وی روانکاوی و بررسی زوایای روانی شخصیت های داستان است. سوررئالیست ها مانیفست خود را بر اساس نوشته های داستایفسکی ارائه کرده اند. اکثر داستان های وی همچون شخصیت خودش سرگذشت مردمی است عصیان زده، بیمار و روان پریش.
داستایوسکی در آثار خود شخصیت هایی را حلاجی می کرد که حتی آدمکشی را زیر لوای مرام و اعتقادات ایدئولوژیک خود موجه می دانستند. به همین خاطر آثار این نویسنده در تمام سال هایی که از آن می گذرد، چه در دوران قدرت گیری حکومت های تمامیت خواه قرن بیستم و چه امروزه که «کارزار علیه ترور» در جریان است، با چالش های زمانه تناسب دارند. او به خصوص به افکار و ایده هایی که پس از ده سال تبعید و بازگشت به سن پترزبورگ در میان روشنفکران رواج یافته بود به دیده شک می نگریست.
مخالفت و اعلام جرم داستایفسکی علیه نهیلیسم روسی در کتاب او با عنوان تسخیرشدگان (جن زدگان) به خوبی منعکس شده است. این کتاب که در سال ۱۸۷۲ چاپ شد به خاطر زبان آمرانه و نصحیت گونه آن مورد انتقاد قرار گرفته ولی بدون تردید او می خواست نشان دهد شکه افکار مرسوم در میان روشنفکران آن نسل می توانند خطرناک باشند. داستانی که داستایفسکی در این کتاب نقل می کند در قالب یک طنز سیاه و گزنده، روشنفکران هم دوره خود را به خاطر بازی کردن با ایده های انقلابی بدون آنکه بدانند انقلاب در عمل به چه معنایی است به نقد می کشد. داستان کتاب را در واقع می توان نسخه ای از حوادث واقعی دانست که در زمانی که داستایفسکی مشغول نگارش کتاب بود اتفاق می افتاد. داستایفسکی در داستان تسخیر شدگان استدلال می کند که فراموش کردن موازین اخلاقی و انسانی به خاطر افکار آزادیخواهانه به نوعی تمامیت خواهی و استبداد بدتر از گذشته منجر می شود.

گزیده کتاب:
«ماشچگا» نوجوانی است که به همراه خانواده اش در روستایی به نام «پاکرو سکایا» زندگی می کند.
او که پدر خود را در کودکی از دست داده است با مرگ مادر غم و اندوه او عمیق تر شده و ملال بر او چیره می شود. با آمدن «سرگی میخائیلیچ» دوست قدیمی پدر که مردی سی و شش ساله و دنیا دیده ای است، دیدگاه ماشچکا نسبت به زندگی تغییر کرده و او خود را خوشبخت و سعادت مند می یابد.
سرگی میخائیلیچ در حالی که رفتاری حامیانه و پدرانه نسبت به ماشچگا دارد عشق و دلباختگی خود را از او پنهان می کند. اما ماشچگا به راحتی علاقه اش را ابراز کرده و آن دو با هم زندگی قشنگی را شروع می کنند. بعد از مدتی به شهر می روند و ماجراهایی برای ماشچگا به وجود می آید و او احساس می کند که عشق همسرش نسبت به او کم رنگ تر شده است، که عامل آن خود ماشچگاست. او تلاش می کند تا همان عشق اولین را دوباره بازیابد؛ اما شدنی نیست و این موضوع سخت او را آزار می دهد؛ اما شوهرش واقعیت را باور کرده و اقرار می کند که هر سنی اقتضائاتی دارد؛ اما حالا عشق نسبت به فرزندان و به شوهرش به عنوان پدر فرزندانش جایگزین آن عشق اولین می شود که هیچ وقت کم رنگ شدنی نیست.