اسطرلاب یا شمارشگر نجومی

اسطرلاب چیست؟
 سمیر الله‌وردی  ۴ آذر ۱۳۹۳  2 دیدگاه
بیگ بنگ: اسطرلاب(StarYab)، ابزاری فوق العاده کاربردی و نجومی متعلق به ایرانیان، اعراب، یونانیان و اروپای قرون وسطی است که برای نمایش لحظه ای کره آسمان، تعیین ارتفاع اجرام آسمانی از افق ناظر، پیش بینی زمان طلوع و غروب اجرام آسمانی و ده ها کاربری دیگر، به کار می رفته است.
*اسطرلاب ایرانی متعلق به سده هجدهم میلادی که سازنده آن نامشخص است. صفحه گرد کوچکتر دارای ۱۳ میخچه یا پیکانک کمانی شکل است. جهت و اشاره پیکانک‌ها، موقعیت درخشان ترین و روشن ترین ستاره‌ها را نشان می‌دهند. نام ستاره‌ها در پایین هر پیکانک حک شده‌است. این اسطرلاب در موزه تاریخ علم کمبریج نگهداری می‌شود.*
به گزارش بیگ بنگ، اسطرلاب رایج و معمولی از دو یا چند صفجه دایروی مسطح و فلزی که از جنس برنز یا برنج و یا از آهن و فولاد و یا تخته به طرز بسیار دقیق و ظریف و مستحکمی ساخته شده که بر روی یکی از آنها نقشی از ستارگان آسمان؛ و بر دیگری اطلاعاتی نظیر مقیاس های زاویه ای درج شده است؛ به گونه ای که هر کدام از آنها مستقلاً توان چرخش به دور مرکز صفحات را دارند.
با این وسیله می توان چهره آسمان را در هر روز از سال و هر ساعتی مشاهده کرد. سمت و ارتفاع اجرام آسمانی را یافت، زمان طلوع و غروب و اوج بسیاری از اجرام را پیش بینی کرد. محل خورشید،ماه، سیارات و ستارگان را در آسمان پیدا کرد. موقعیت خورشید نسبت به پیکره های آسمانی را اعلام کرد و بسیاری از کار های دیگر را که انجام آنها برای انسان بدون وسیله ای مثل کامپیوتر مشکل است انجام داد. این وسیله برای ستاره شناسان و ناخدایان گذشته، نقش نقشه آسمان، قطب نما، ساعت و حتی تقویم را ایفا می کرده است.
بسیاری از منابع تاریخی ساخت اسطرلاب را به بطلمیوس ستاره‌شناس نامدار یونانی سده هایی پیش از میلاد وابسته کرده اند. پس از آن نخستین کسی که در روزگار اسلامی اسطرلاب ساخت و بکار برد و همچنین مقیاس زاویه ای را به آن اضافه کرد ابراهیم بن حبیب فزاری نام دارد. بعدها در اروپا اسطرلاب، جای خود را به ابزاری به نام سکستانت داد که مختص عملیات ناوبری بود.
اسطرلاب دانژون، نوع خاصی از اسطرلاب است که منحصراً برای رصد آسمان استفاده می شود. بر روی تنها صفحه این اسطرلاب، یک چشمی و یا یک دستگیره نصب گردیده که در جهت عمودی به چرخش در می آید. ستاره شناسان با نگاه به یک ستاره از طریق این چشمی که طولش با قطر دایره برابر بود، از ارتفاع زاویه ای آن ستاره به منظور جهت یابی مطلع می شدند.
نویسنده: سمیر الله وردی / بیگ بنگ – منابع: daviddarling , Astrolabe