آینده نگاری فناوری: ابزاری برای توسعه‌ی پایدار جامع

اکنون در جهانی پر از آشوب، توأم با تغییرات پیچیده زندگی می‌کنیم که پیش از این، بشر تجربه‌ی آن را نداشته است. آرام آرام این واقعیت که انسان جزء درونی طبیعت بوده و وی بر محیط زیست فیزیکی پیرامون‌اش اثر ژرفی می‌گذارد، نمایان می‌شود. در هنگام تکامل انسان، رشد جمعیت، تغییرات اجتماعی، مصرف منابع طبیعی و پیشرفت‌های فناورانه، چنان به آرامی رخ می‌دادند که یک فرد در طول زندگی خود، قادر به درک آن‌ها نبود، امّا طی دو سده‌‌ی گذشته، رشد جهانی اقتصاد با رشد پرشتابی توأم بوده است که نتایج آن بر سیاره‌‌ی زمین و به ویژه، زندگی خود انسان، تابان بوده است. چنانچه این تغییرات و تغییر صورت در محیط و شرایط فیزیکی زیست انسان، بدون وجود یک برنامه‌ریزی برای آینده، تداوم یابد، می‌تواند بر شرایط زیست کیفیت انسانی در ابعاد زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیامدهای ترسناکی را بر جای گذارد.
گزارش کمیسیون جهانی زیست محیطی و توسعه با عنوان ”آینده‌‌ی مشترک ما“ در سال 1987 با مفاهیم توسعه‌‌ی پایدار در هم آمیخت. براساس مدل کلاسیک توسعه‌‌ی پایدار، به اثرات اجتماعی و زیست محیطی نیز توجه نشان داده شد و نوک پیکان توسعه‌‌ی پایدار، تنها به خلق ثروت معطوف نگردید.
به زبان دیگر، به مسائل زیست محیطی در ورای مسائل دیگر، مانند فقر و گسست اجتماعی، به تنهایی نگریسته نشد. چنین است که پس از کنفرانس استکهلم در سال 1972 و چاپ گزارش کلوب روم با عنوان ”محدودیت‌های رشد“ مفاهیم دیگری نیز به گستره‌‌ی توسعه‌‌ی پایدار افزوده شدند. طیّ دهه‌‌ی گذشته، مفاهیمی همچون رشد اقتصادی، حفاظت از محیط زیست، عدالت اجتماعی و رفاه اجتماعی در برنامه‌ریزی و سیاست گزاری، نقش پررنگی را به خود گرفتند. پس از انتشار استراتژی توسعه‌‌ی پایدار اتحادیه‌‌ی اروپا در سال 2001، تدوین استراتژی‌هایی برای توسعه‌‌ی پایدار، رهیافتی هولستیک، مشارکتی و یک پارچه از خود نشان دادند. به زبان دیگر، براساس طرح توسعه‌‌ی پایدار اتحادیه‌‌ی اروپا، نگاه توسعه‌‌ی پایدار به سوی تنها حفاظت از محیط زیست نبوده و همچنین توسعه‌‌‌ی اقتصادی، همبستگی اجتماعی و کیفیت زندگی را مد نظر قرار می‌دهد.
از این رو، تئوری تفکر توسعه‌‌ی پایدار، کم کم جایگاه خود را به تئوری ”پایداری انتگرال (جامع - یکپارچه)“ واگذار می‌کند. این مدل تئوریک، بسیار پیچیده است. در تئوری توسعه‌‌ی پایدار بر مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به صورت گستره‌های متقارن نگریسته می‌شد؛ امّا در تئوری ”پایداری جامع“، اجزاء سازنده‌‌ی ساختمان‌های پیچیده، به صورت غیر متقارن گسترده شده‌اند.