فرامرزنامۀ بزرگ

به کوشش: ماریولین فان زوتفن، ابوالفضل خطیبی

کتاب «فرامرزنامه‌ی بزرگ» از سراینده‌ای ناشناس در اواخر قرن پنجم هجری به جا مانده و به کوشش «ماریولین فان زوتفن» و «ابوالفضل خطیبی» گردآوری‌ و تدوین شده است. در پیش‌گفتار کتاب آمده است: «از دیرباز که روایات مربوط به خاندان‌های بزرگ ایرانشهر با روایات کیانی درآمیخت، اعضای دو خاندان نقش مهمی در تکوین و گسترش این روایات بر عهده داشتند: یکی خاندان کارن به رهبری گودرز و دیگری خاندان سکایی رستم. بخش مرسوم به پهلوانی شاهنامه پر است از پهلوانی‌های اعضای این دو خاندان در جنگ‌ها و لشکرکشی‌های گوناگون بر ضد دشمنان ایرانشهر. از میان این دو خاندان، پهلوانان خاندان رستم، چه در شاهنامه و چه در بیرون از شاهنامه نقش پررنگ‌تری بر عهده داشتند؛ به‌ویژه سام، پسرش زال و رستم نامدار پسر زال و فرامرز پسر ستم. در بیرون از شاهنامه منظومه‌های گوناگونی در شرح پهلوانی‌های خاندان رستم پرداخته ‌شده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: گرشاسپ‌نامه، در شرح دلاوری‌های گرشاسپ، نیای نامدار این خاندان، سام‌نامه درباره‌ی پهلوانی‌ها و عشق‌ورزی‌های سام، دو تحریر از فرامرزنامه (بزرگ و کوچک) درباره‌ی فرامرز و کشورگشایی‌های او در هند، بانوگشسپ‌نامه دربار‌ه‌ی بانوگشسپ دختر رستم، جهانگیرنامه درباره‌ی جهانگیر پسر دیگر رستم، برزونامه درباره‌ی برزو پسر سهراب، آذربرزین‌نامه درباره‌ی آذربرزین پسر فرامرز و شهریارنامه در شرح جنگ‌های شهریار پسر برزو. فرامرز قهرمان فرامرز‌نامه چه در زمان حیات رستم در حماسه‌ی ملی و چه پس از مرگ او بیش از فرزندان دیگر او شهرت یافت و در قرن‌های چهار و پنج هجری داستان‌های بسیاری از پهلوانی‌های او بر سر زبان‌ها بوده و کتاب‌های مستقلی درباره‌ی او هم به نثر و هم نظم وجود داشته که بی‌گمان همه‌ی آن‌ها به منابع مکتوب پهلوی در زمان ساسانیان می‌رسیده است.» همچنین در بخشی از پشت جلد کتاب می‌خوانید: «نام سراینده‌ی فرامرزنامه‌ی بزرگ دانسته نیست، ولی شواهدی در متن آن نشان می‌دهد که در اواخر قرن پنجم و احتمالا در بین سال‌های 487 و 494 هجری به نام ابوبکر مویدالملک پسر خواجه نظام‌الملک طوسی سروده شده است. بنابراین، این منظومه که 5453 بیت دارد، پس از شاهنامه و گرشاسپ‌نامه، سومین متن حماسی فارسی است در دو بخش: یکی شرح جنگ‌ها و کشورگشایی‌های فرامرز در هند و دیگری سفرهای فرامرز بر خشکی و دریا و دیدن شگفتی‌های گوناگون.»