آیین حکمرانی

«آیین حکمرانی» ترجمه فارسی کتاب «الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه» ابوالحسن ماوردی است که یکی از آثار مهم در فقه سیاسی و از اولین آثاری است که به نظام سیاسی خلافت پرداخته و نظریه او را در مورد خلافت در بردارد. این کتاب توسط آقای حسین صابری به فارسی برگردانده شده است.
تقریبا هر اثر جامع فقهی فصلی کوتاه یا بلند درباه امامت دارد و فقیهی که بخواهد تمامی حوزه فقه را مطرح کند به ناچار می‌بایست به این موضوع نیز در میان سایر موضوعات توجه داشته باشد. آثار ماوردی نشان می‌دهد که او به مطالعه رفتار سیاسی علاقه داشته است و می‌توان چنین فرض کرد که دلیل دست زدن به چنین کاری ترجیح خود او بوده است.
این کتاب از آن رو که جزء نخستین آثار نگاشته شده در زمینه سیاست و اداره کشور در میان مسلمانان است از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هر چند پیش از ماوردی ابویوسف، شاگرد ابوحنیفه ، نیز در حوزه خلافت در کتاب الخراج خود سخن گفته، اما او به صورت جسته و گریخته تنها به اخلاقیاتی که خلیفه رسول خدا باید داشته باشد پرداخته است.
ابویعلی محمد بن حسین الفراء (م ۴۵۸ ق) نیز احکام السلطانیه نوشته است، که در موارد بسیاری شباهت به کتاب ماوردی دارد به طوری که گاه جملات او عینا جملات ماوردی است. اما در عین حال نوشته ماوردی با اثر فرا تفاوتهایی دارد که از آن جمله است:
۱- ماوردی در کتاب خویش روش فقه مقایسه‌ای را در پیش گرفته و همراه با ذکر دیدگاه‌های مذاهب مختلف در مسائلی که به آنها می‌پردازد نظریه فقه شافعی را نیز مطرح می‌کند و غالبا همان نظر را برمی گزیند و به دفاع و استدلال به سود آن دست می‌یازد. این در حالی است که ابویعلی فراء در کتاب خود تنها مذهب ابن حنبل را مطرح می‌کند.
۲- ویژگی دیگر کتاب ماوردی استناد فراوان مولف به آیات، احادیث نبوی و اخبار روایت شده از صحابه و تابعان و حتی گفتار برخی خلفا و فرمانروایان در اثبات مدعای خویش است در حالیکه ابویعلی فراء در کتاب خود کمتر به آیات و روایات و اقوال و آثار پرداخته است.