رتبه الحیات

به تصحیح: محمدامین ریاحی

«رتبة الحیات» خواجه همدان در حدود 900 سال پیش و «رسالة الطّیور» نجم رازى در زمانى بیش از 800 سال پیش نوشته شده، دو رساله از قلم دو عارف ایرانى‌است که با گذشت روزگاران اینک از هر یکى فقط یک نسخه خطّى باقى مانده، که‌ از روى آنها اقدام به چاپ شده است.
جامى گوید: مشهور آن است که انتساب خواجه همدان در تصوّف به شیخ ابو على‌فارمدى است،و با شیخ عبد الله جوینی و شیخ حسن سمنانى‌ نیز صحبت‌ داشته است.
تنها اثر بازمانده از او رتبة الحیات است که اگر از نظر حجم اندک مایه وکوتاه است،از نظر کیفیّت و معنى قدر شناختنى است این رساله به صورت سؤال وجواب دربارهء زندگانى انسان و درجات مختلف آن نوشته شده است.
رسالة الطّیور نوشته‌ای ست خیالى و تمثیلى، و به زبان رمز و اشارت، و به تعبیر نویسنده از زبان مرغان. و اگر چه مایه فلسفى و عرفانى عمیقى ندارد، امّا یادگارى از نثر فارسى پیش از مغول است،و به قلم عارف نامدار نجم رازی می باشد.
این یک اثر ادبى است که هنر نویسندهء آن در نقّاشى و توصیف منظره‌ها وشخصیّت ها در میان آثار منثور آن عصر ارزش و امتیاز خاصى دارد.