رتبه الحیات

«رتبه الحیات» خواجه همدان در حدود ۹۰۰ سال پیش و «رساله الطّیور» نجم رازی در زمانی بیش از ۸۰۰ سال پیش نوشته شده، دو رساله از قلم دو عارف ایرانی‌است که با گذشت روزگاران اینک از هر یکی فقط یک نسخه خطّی باقی مانده، که از روی آنها اقدام به چاپ شده است.
جامی گوید: مشهور آن است که انتساب خواجه همدان در تصوّف به شیخ ابو علی‌فارمدی است،و با شیخ عبد الله جوینی و شیخ حسن سمنانی نیز صحبت داشته است.
تنها اثر بازمانده از او رتبه الحیات است که اگر از نظر حجم اندک مایه وکوتاه است،از نظر کیفیّت و معنی قدر شناختنی است این رساله به صورت سوال وجواب دربارهء زندگانی انسان و درجات مختلف آن نوشته شده است.
رساله الطّیور نوشته‌ای ست خیالی و تمثیلی، و به زبان رمز و اشارت، و به تعبیر نویسنده از زبان مرغان. و اگر چه مایه فلسفی و عرفانی عمیقی ندارد، امّا یادگاری از نثر فارسی پیش از مغول است،و به قلم عارف نامدار نجم رازی می باشد.
این یک اثر ادبی است که هنر نویسندهء آن در نقّاشی و توصیف منظره‌ها وشخصیّت ها در میان آثار منثور آن عصر ارزش و امتیاز خاصی دارد.