م‍س‍ال‍ک‌ ال‍م‍ح‍س‍ن‍ی‍ن‌

.
مسالک المحسنین داستان یا سفرنامه ی خیالی است که به تقلید آخرین روز حکیم تالیف سر همفری دیوی نوشته و مسافرت گروهی از جوانان برای مقاصد علمی به قله ی کوه دماوند را شرح می دهد.
مسالک المحسنین از حیث طرز انشاء و زیبایی اسلوب بهترین تألیف طالبوف است. در این کتاب سرگذشت گروه مسافرین جوان در منازل و عرض راه با قلمی بسیار زنده و جالب بیان گردیده و صفات و اخلاق صنوف مختلفه مردم با نهایت دقت با زبانی طیبت آمیز ترسیم شده و خواننده پا به پای قهرمانان داستان به دنبال قضایا می رود. درسرتاسر کتاب، چنانکه دیدیم، از چگونگی احوال مردم و گرفتاریهای کشور و همه گونه موضوع های عمومی و اجتماعی سخن به میان می آید. این گفتگوها بلاشک مؤلف هسته ی مرکزی کتاب را تشکیل می داده، و با شوق و علاقه مفرطی نگاشته شده است. آن قسمت از کتاب که شامل اندیشه های پر طول و تفصیل نویسنده است، اگرچه از نظر خوانندگان امروزی بسیار خشک و فوق العاده ابتدایی است، ولی برای مردمان آن روز ایران دارای اهمیت خاصی بوده، زیرا برای نخستین بار آنان را وادار می کرده که درباره ی مسائل زیادی که مانند یک چیز موروثی از اسلاف خود گرفته به حکم آن را طبیعی، عادی و غیر قابل تغییر و تصرف می دیدند، تفکر و تأمل بکنند و اثبات می کرده که وضع موجود به هیچ وجه نمی تواند کمال مطلوب زندگی باشد و بسیاری از اخلاق،عادات و رسوم ممکن است دگرگون شود و خواه ناخواه باید با شرایط زندگی، که پیوسته در معرض تحول است، همساز و هماهنگ گردد.
در این کتاب تابلوهای زیبا و دلفریب بسیار از مناظر طبیعت با انشائی ساده و قلمی قادر تصویر شده و اگر از پاره ای نقائص و اشتباهات، مثلاً اینکه نویسنده این روی کوه های البرز را همچون آن روی دیگرش جنگل و پر درخت دانسته، چشم بپوشیم، باید آن یکی از داستان های اولیه سبک جدید فارسی به شمار آوریم.