ایترپرسیکوم: گزارش سفارتی به دربار شاه عباس اول

اين كتاب گزارشى است از دربار شاه عباس اول كه به وسيله فرستاده امپراتور آلمان انجام گرفته و در آن چشم‌اندازى از فرهنگ و شرايط اجتماعى ايران را از نگاه نه‌چندان بى‌طرفانه يك خارجى در آن برهه از تاريخ مى‌توان ديد. دوران سلطنت شاه عباس اول كه با لقب بزرگ از ديگر شاهان صفوى ممتاز شده، از دوران‌هاى پراهميت تاريخ ايران است. در آن زمان قدرت سلاطين عثمانى كه بر امپراتورى پهناورى مسلط شده بودند و تا قلب اروپا و پشت دروازه‌هاى وين رانده بودند، براى دولت‌هاى همجوار كابوسى هولناك شده بود. بدين‌گونه بود كه فرستادگان رسمى و غيررسمى و سفيران متعددى به دربار پادشاهان صفوى و مخصوصاً شاه عباس اول مى‌آمدند و از دربار ايران نيز سفيرانى به دربارهاى اروپا مى‌رفتند. شاه عباس در سال 1599م 1007/ق سرآنتونى شرلى را همراه با يكى از درباريان، به نام حسينعلى بيك را به دربار پادشاهان اروپا فرستاد تا هم‌پيمان‌هاى دوستى و اتحاد بر ضد سلطان عثمانى منعقد سازند. اين دو فرستاده شاه عباس از راه مسكو به اروپا رفتند و در پائيز سال بعد در شهر پراگ كه در آن زمان پايتخت امپراتورى آلمانى بود، به حضور امپراتور رودولف دوم باريافتند و او از ايشان به گرمى و محبت بسيار پذيرايى كرد. امپراتور تصميم گرفت كه متقابلاً سفيرى به دربار شاه عباس اعزام دارد. براى اين منظور، يكى از نجباى ناحيه ترانسيلوانى، به نام «كاكاش فن‌زالان كمنى» را برگزيد. اين سفير مأموريت داشت كه به دربار تزار روس در مسكو برود و از آنجا با كمك تزار، سفر خود را به سوى ايران دنبال كند. او از راه درياى خزر به ايران آمد؛ ولى در لنگرود گيلان بيمار شد و در لاهيجان درگذشت. كاكاش پيش از مرگ، منشى مخصوصش را كه «دريابل ژرژ تكتاندرفن » نام داشت، مأمور ساخت كه مأموريتش را دنبال كند و به حضور شاه عباس برود. شرح مسافرت اتى‌ين كاكاش دوزالون كمنى بوسيله دريابل ژرژ تكتاندرفن تدوين و تنظيم شد. در ابتداى كتاب براى روشن شدن اوضاع آن زمان و علل تقاضاى امپراتور ردلف دوم از دخالت گراندوك مسكو و پشتيبانى شاه عباس در جنگى كه در اين تاريخ ميان اتريش و عثمانى درگير شده بود و نيز سياست پادشاه ايران به بيان مقدمه مختصرى مبادرت مى‌ورزد. اين سفر در سال 1602م. از پراگ آغاز و با شرح آنچه كه در ولونى و ليتوانى و روسيه و مسكو و تاتارى و در كشورهاى غازان و حاجى طرخان و در درياى خزر و در ايران و ارمنستان و ساير ايالات اروپا و آسيا بر آنها گذشته، به يابل خاتمه يافته است. همچنين در آن اطلاعات بسيار دقيق و مفيدى از اوضاع روسيه در اوايل قرن هفدهم ميلادى و شرح حال شاه عباس كبير و جنگ‌هاى او با عثمانى‌ها و فتوحاتش در آذربايجان و در ارمنستان داده شده است.