ترجمه محاسن اصفهان

شهر تاریخی اصفهان ، از مراکز معتبر علمی اسلامی است، وجود مساجد کهن و مراکز متعدّد علمی، نام این شهر را-از همان سده‌های نخستین اسلام-در تاریخ و فرهنگ و تمدّن اسلامی، به عنوان دار العلم شرق، مشهور گردانیده بود.
از آثار مهم تاریخی-ادبی که در دوران سلجوقی به رشته تحریر در آمده، کتاب محاسن اصفهان تالیف مفضّل بن سعد بن حسین مافرّوخی اصفهانی از دانشمندان قرن پنج هجری در اصفهان است.
این کتاب در سال  ۷۲۹  هجری با اضافاتی، به خصوص راجع به دوران پایانی حکومت ایلخانانان بر ایران، توسّط حسین بن محمّد بن ابی الرّضا آوی ترجمه شده است. ترجمه محاسن اصفهان با وجود حجم اندک، اطّلاعات ارزنده‌ای در مورد اصفهان قرون اولیّه اسلامی، به ویژه قرن پنجم هجری یعنی زمان حیات مولّف، آثار مهم شهر، از جمله کاخ‌ها و کوشک‌ها و قصرها، برج‌ها و باروها، بازارها، مساجد، مراکز علمی، علما و دانشمندان، نواحی و محلاّت، و بسیاری از فواید تاریخی و جغرافیایی و ادبی دیگر در اختیار خواننده می‌گذارد.
این کتاب در سال  ۱۳۲۸  خورشیدی توسّط محقّق ارجمند، شادروان استاد عبّاس اقبال آشتیانی تصحیح و به ضمیمه مجلّه یادگار منتشر شده است.

شادروان عباس اقبال آشتیانی در مقدمه می گوید:
کتابی که اینک طبع آن به انتها رسیده، و در دست‌رس خوانندگان محترم گذاشته می‌شود ترجمه آزادی است از متن عربی رساله محاسن اصفهان تالیف مفضّل بن سعد بن حسین مافرّوخی اصفهانی با اضافات بسیار، و جرح و تعدیلات کثیری که از طرف مترجم فارسی در متن عربی صورت گرفته است.
رساله عربی محاسن اصفهان تالیف مفضّل بن سعد مافرّوخی، کتاب مرتّب مفصّلی در تاریخ یا جغرافیا یا خصوصیّات اصفهان نیست؛ بلکه رساله‌ای است که آن را مولّف در نعت آن شهر و ذکر محاسن آن جمع آورده، و در ضمن، بسیاری از فواید تاریخی و جغرافیایی و ادبی متعلّق به موطن خود را در آن گنجانده، و بیش از همه، در فصاحت عبارت، و نمودن جنبه هنر انشای خود در زبان عربی کوشیده، و آن را تحفه مجلس فخر الملک، ابن خواجه نظام الملک، والی اصفهان که مردی فضل دوست و شاعر پرور بوده، ساخته است.
ترجمه فارسی محاسن اصفهان چنان‌که ملاحظه می‌شود با این‌که از جهت عبارت، متکلّف است، و انشای آن، زیاد طبیعی و ساده نیست، باز از حیث جزالت کلام و سلامت اسلوب، از نمونه‌های قابل توجّه است.
اقدام به نشر این کتاب از طرف ما، البتّه به آن نظر نبوده است که یکی از نمونه‌های خوب انشای فارسی را در دست‌رس خوانندگان گرامی قرار دهیم؛ بلکه بیشتر، توجّه به این کتاب، از بابت احتوای آن بر مطالب تاریخی و جغرافیایی مهمّی است که عین یا نظیر آن‌ها در هیچ کتاب دیگر به دست نمی‌آید.