جامع الحکمتین

مقدمه از: دکتر محمد معین

اثری از ناصر خسرو قبادیانی به پارسی،کتابی کلاسیک در فلسفه ی اسماعیلیه

استاد محمد معین در مقدمه عالمانه ی خویش می نویسد:

سبب تألیف کتاب
ناصر خسرو در مقدّمۀ کتاب فصلى (اندر ذکر سبب تصنیف این کتاب و نام او) آورده ، در پایان گوید: «امیر بدخشان. . . قصیده‌اى را که گفته بود خواجه ابو الهیثم. . . -و بخطّ خویش نبشته بود اندر آخر آن نسخت که «این را از حفظ خویش نبشتم» -نزدیک من فرستاد و از من اندر خواست. . . تا سؤالاتى که اندر آن قصیده است بنام او حلّ کرده شود.» و ناصر نیز براى اجابت درخواست امیر بدخشان بتصنیف کتاب حاضر پرداخت.

وجه تسمیۀ کتاب
هم در فصل مذکور مؤلّف گوید   : «و چو بنیاد این کتاب بر گشایش مشکلات دینى و معضلات فلسفى بود، نام نهادم مر این کتاب را «جامع الحکمتین» ، و سخن گفتم اندرو با حکماء دینى بآیات کتاب خداى تعالى و اخبار رسول او علیه السّلام، و با حکماء فلسفى و فضلاء منطقى ببرهانهاء عقلى و مقدّمات منتج مفرّج، از آنچ حکمت را خزینه خاطر خاتم ورثة الانبیاست-علیهم السّلام-و شمّتى از حکمت نیز اندر کتب قدماست.» پس مراد مؤلّف از تسمیۀ کتاب آنست که آن حاوى مباحث حکمت دینى و فلسفۀ یونانى است .

تاریخ تألیف کتاب
در پایان جامع الحکمتین (صفحۀ  ٣١۶ ) آمده:
«و این کتاب را. . . ساخته است. . . ابو معین ناصر بن خسرو. . . اندر سال چهار صد و بیست و دو!» و در خاتمۀ رسالۀ مختصر کتاب حاضر نیز همین عبارت تکرار شده  ٢ .
..........................

ناصر خسرو در مقدّمه کتاب فصلى (اندر ذکر سبب تصنیف این کتاب و نام او) آورده ، در پایان گوید: «امیر بدخشان .... قصیده‌اى را که گفته بود خواجه ابوالهیثم ..... ـ و بخطّ خویش نبشته بود اندر آخر آن نسخت که «این را از حفظ خویش نبشتم» -نزدیک من فرستاد و از من اندر خواست.... تا سؤالاتى که اندر آن قصیده است بنام او حلّ کرده شود». و ناصر نیز براى اجابت درخواست امیر بدخشان بتصنیف کتاب حاضر پرداختم. در فصل مذکور مؤلّف گوید  : «و چو بنیاد این کتاب بر گشایش مشکلات دینى و معضلات فلسفى بود، نام نهادم مر این کتاب را «جامع الحکمتین»، و سخن گفتم اندرو با حکماء دینى بآیات کتاب خداى تعالى و اخبار رسول او علیه السّلام، و با حکماء فلسفى و فضلاء منطقى ببرهانهاء عقلى و مقدّمات منتج مفرّج، از آنچ حکمت را خزینه خاطر خاتم ورثة الانبیاست - علیهم السّلام - و شمّتى از حکمت نیز اندر کتب قدماست». پس مراد مؤلّف از تسمیۀ کتاب آنست که آن حاوى مباحث حکمت دینى و فلسفۀ یونانى است. در پایان جامع الحکمتین درباره سال تألیف این کتاب آمده: «و این کتاب را. . . ساخته است. . . ابو معین ناصر بن خسرو. . . اندر سال چهار صد و بیست و دو!» و در خاتمه رساله مختصر کتاب حاضر نیز همین عبارت تکرار شده است. جامع الحکمتین مشتمل است بر یک دیباچه و 34 فصل . ناصرخسرو در فصل اول سبب تصنیف کتاب و نام آن و در فصل دوم قصیدة ابوالهیثم، در فصل سوم اثبات صانع و توحید او را بنا بر اقوال فلسفی و کلامی و دینی آورده است و در باقی فصول کتاب، جز فصل پایانی، در پاسخ به پرسش‌های مذکور ــ نه به همان ترتیبی که در قصیده آمده ــ گاهی یک یا دو و گاه چندین بیت را که مشتمل بر سؤالات متعدد است نقل کرده و برای هریک به دو شیوه جداگانه پاسخ داده است؛ یکی مطابق آرای فیلسوفان یونان باستان نظیر ارسطو و افلاطون (بدون اشاره به آرای فیلسوفان مسلمان مانند فارابی و ابن سینا) و دیگری بنا بر اندیشه کسانی که به نظر وی مورد تأیید خاندان پیامبر اکرم بودند مانند فاطمیان قاهره که وی مدعی نمایندگی آنها بود.