بیراهه : پاسخی به «کژ راهه»ی احسان طبری

بیراهه پاسخ به «کژراهه» ی احسان طبری به انضمام نقد و نظر‌هائی از خلیل ملکی، ایرج اسکندری، دکتر همایون کاتوزیان درباره‌ی احسان طبری و «کژراهه».

اما نباید از نظر دور داشت که:
احسان طبری از لحاظ سواد ومعلومات آدم باسوادی بود وچند زبان را خوب می دانست. حافظهء نیرومندی داشت. ادبیات فارسی رابسیار خوب می دانست. با ادبیات قدیمی فارسی هم به خوبی آشنایی داشت.

فلسفه به طور کلی وفلاسفهء اسلامی وجهان را می شناخت. البته با فلسفهء اسلامی بیشتر آشنایی داشت. او در مسکو ، مدرسهء عالی حزب واکادمی علوم اجتماعی کمیته مرکزی ح. ک. ش. را در رشته فلسفه به پایان رسانید ودر جمهوری دموکراتیک آلمان تز داکتری خود را ، تا آنجا که به یاد دارم درزمینهء فلسفه ملا صدرای شیرازی دفاع کرد. دربارهء فلسفه غرب هم اطلاعات کافی داشت. مارکسیزم را هم خوانده بود واز آن اطلاع داشت. ولی به نظرمن اطلاع او از مارکسیزم کتابی بود. نه اطلاعاتی که در گوشت وپوست او رفته باشد. از لحاظ کارکتر شخصی نظر طبری منوط به این بود که در آخرین ملاقات با چه کسی دیدار داشته است . این را( اعضای اصلی رهبری حزب ) همه می دانستند که مواضع طبری در مسایل حزب وابسته به آخرین دیدار اوست. اگر آخرین بار با اسکندری دیدار کرده بود ، نظر او نظر اسکندری بود. اگر آخرین بار بامن دیدار کرده بود ، نظر او نظر من بود. این مطلبی است که اسکندری نیز گفته است. "

کیانوری در یکی ازمصاحبه های خود در مورد احسان طبری چنین اظهار نظر می کند :

سوال : اسکندری گفته است که طبری از کیانوری می ترسید؟ اگر کیانوری در جلسه حضور داشت طبری حاضر نبود حرف بزند.

کیانوری : او بیخود می گوید، زمانی که ( دربهمن1361خ ) دستگیر شدیم ، طبری هنوز آزاد بود ودیگر من نبودم که از من بترسد. در این زمان حزب اعلامیه هایی صادر کرد که به قلم طبری است. ببینید که او دراین اعلامیه چه تعریفی از کیانوری ومریم کرده است وهمین آدم بعداً آن چرندیات را در کژراهه نوشت. این فرد باید چقدر متزلزل باشد.

[b]سوال: مواضع طبری در کژراهه تابع تحول فکری او وعدول از مارکسیزم وحزب توده است ؟

کیانوری : چرا به قول شما تحول طبری پس از دستگیری رخ داد ؟

در این جا می بینیم که با وصف آن که کیانوری نظر مثبتی در بارهء طبری ندارد،با ظرافت خاصی بیان می دارد که این تحول فکری پس ازآن صورت گرفت که طبری زندانی شد ودر آنجا مجبور به نوشتن کژراهه گردید.