دیوان بدر چاچی

تحقیق و تصحیح: دکتر محمدعلی گیتی فروز

بدر چاچی(متوفی به سال 748 ه.ق در دهلی)

بدر چاچی ، بدرالدّین محمّد، از شاعران قرن هشتم . در ولایت چاچ (شاش )، ناحیه ای در تاشکند، به دنیا آمد. از تاریخ دقیق ولادتش اطلاعی در دست نیست . در جوانی زادگاهش را ترک کرد و به دهلی رفت و به خدمت امرای تُغلُقیه * ، خصوصاً سلطان ابوالمحامد محمّد شاه بن تغلق، رسید و مورد توجه خاص او قرار گرفت و از جانب او به فخرالزّمان ملقب شد. بدرالدین نام و نسب خود را در اشعارش ، بدرچاچی ، بدر، چاچی ، و فخرالزّمان آورده است.

علی ابراهیم خان خلیل می گوید که بعضی از تذکره نویسان ، بدرچاچی و بدرجاجرمی را یکی دانسته اند، از جمله این گروه مؤلّف مخزن الغرائب است.تقی الدّین کاشی نیز او را با یکی از شاعرانی که بدر تخلّص می کرده ، خلط کرده است .

بدرالدّین ، در شاعری طرزی غریب دارد، اشعارش بدیع و پیچیده است . در قصاید از سبک انوری و خاقانی و دیگر شاعران بزرگ قرن ششم پیروی کرده ، و همچون آنان ، از صنایع شعری ، اعمّ از تشبیه و استعاره و مجاز، و اصطلاحات علمی بهرة فراوان برده است به نحوی مبالغه آمیز، بدرالدّین چاچی را پس از مولوی و سعدی دارای مرتبه ای بس بزرگ به شمار آورده است .

دیوان او مشتمل بر دو هزار بیت است. ضمن اشعارش با مادّه تاریخِ «دولتِ شه »، به سال تنظیم دیوان خود (745) اشاره کرده است .دیوان او در 1307، به تصحیح مولوی محمّد هادی در شهر کانپور هند، به چاپ رسید. مولانا غیاث الدّین نیز بر قصاید او شرحی نوشته است .به گفتة بداؤنی و بلوشه ، بدر چاچی منظومه ای نیز در بحر متقارب ، در ذکر سلطنت محمّدبن تغلق ، سروده و در 745 آن را به پایان برده ، اما صفا تنها اثر او را دیوان موجودش دانسته است . از این دیوان ، نسخ کمی موجود است ؛ از جمله : نسخة کتابخانة مجلس شورای ملی و نسخة ناتمام کتابخانة ملی پاریس.

هدایت و تقی الدین کاشی نیز نمونه ای از اشعار او را نقل کرده اند .

تاریخ دقیق مرگ بدرالدّین معلوم نیست ، اما آن را میان سالهای 745 و 752، در دهلی ، دانسته اند.