گزارش گمان شکن

پس از فتح ایران بدست اعراب، همین که ایرانیان به خود آمدند، در برابر دین اسلام؛ عکس العمل شدیدی نشان دادند و به وسایلی گوناگون، خاصه بوسیله تجدید ادیان و مذاهب پیشین به دین فاتحین خود تاخت آوردند. از تراجم احوال سرکشان زمان خلافت و همچنین بسیاری از شعرا و ادبا و سرکردگان صدر اسلام، (ابن مقفع، بابک، افشین، مازیار، برمکیان و غیره..) چنین بر می آید که این مخالفت نهایت شدت را داشته است.
ایرانیانی که به کیش زرتشتی وفادار مانده بودند، چون در اقلیت بودند، تا آنجا که عقیده همدینان خود را تقویت بکنند از دین خود دفاع می نموده اند. و در ضمن به ادیان یهود و مسیح و مانی حمله هایی می کرده اند. اما راجع به دین رسمی یعنی اسلام پیداست که ناچار بودند و رویه محتاطی پیش گرفته فقط به اشارات مبهمی اکتفا نمایند.
این کتاب [«شکند ویمانیک ویچار» نام دارد که آنرا «گزارش گمان شکنی» یا «شرح رفع شبهه» می توان ترجمه کرد.] را بیش از هزار سال قبل «مردان فرخ پسر اورمزدداد» به زبان پهلوی تألیف کرده است، و بعد توسط دانشمند زرتشتی دیگری موسوم به «نیروسنگ» به زبان سانسکریت ترجمه و به پازند گردانیده شده است. موضوع آن مانند سایر کتب پهلوی که بدست زرتشتیان حفظ شده، عبارتست از دفاع از مذهب زرتشت که ضمناً در آن به ملل و نحل دیگر سخت حمله شده است.