انتظار، مذهب اعتراض

"انتظار مذهب اعتراض" سخنرانی شریعتی در ۸ آبان ۱۳۵۰ در حسینیه ارشاد است. طبق این نظریه، انتظار به معنی اعتراض به وضع موجود است و اگر کسی منتظر است، به این معناست که از وضع موجود راضی نیست و در جهت بهتر شدن آن تلاش می‌کند. بنابراین، انتظار از یک سو انگیزه‌ای برای حرکت به سمت کمال است و از سوی دیگر نوعی امید به آینده (ایجاد وضعیت کمال مطلق هنگام ظهور منجی) را در ذهن فرد منتظر القا می‌کند.
انتظار مذهب اعتراض را می توان از طرفی به عنوان متنی شیعی خواند که در آن شریعتی، تحلیل انتقادی کارکرد اجتماعی و سیاسی انتظار را در تاریخ تشیع مورد ارزیابی قرار میدهد و به این عنوان می توان این مطلب را در مجموعه ی متون اصلاح گرایان دینی دسته بندی نمود که در آن نظریاتی چون علم، به عنوان راهنما در عصر غیبت، مناقشه آمیز شد. از سوی دیگر این اثر، واجد سویه‌ای عام تر نیز هست و می توان این نظریه را در ادامه مجموعه ی مطالعات اجتماعی مسیانیسم از مانهایم تا بلوخ ارزیابی نمود که بر وجه اتوپیایی انتظار به عنوان نظریه ی انقلاب مستمر و کارکرد اعتراضی در نقد نظم موجود، ضد سلطه و ضد قدرت آن پرداخته اند. طبیعت شفاهی متن اما، درآمیختگی مهدویت خاص شیعی و موعودگرایی در شکل عام آن، طرح گذرای نظریات اصلاحی بسیار، در هم تنیدگی تحلیل اجتماعی و رویکرد اصلاح گرایانه همچون اغلب سخنرانیهای شریعتی، نیازمند استخراج مباحث و تفکیک سطوح متفاوت بحث در وجه عام و خاص و وجه تحلیلی و اعتقادی آن است.