کارنامه مصدق - جلد ۱ (دفتر ۲ و ۳)

از متن کتاب:
روز سوم شهریور ماه سال ۱۳۲۰، ارتشهای شوروی و انگلستان که در آن هنگام متفقین نامیده می شدند، از مرزهای ایران گذشتند و از شمال و باختر و جنوب آتش خود را آغاز کردند. نبرد میان فاشیسم و جبهه ضد فاشیسم در سراسر جهان به اوج خود می رسید و آشکار بود که هر یک از دو اردو برای پیروزی خود ، به هر چیر و هر جا دست می افکندند. اروپاییان ناگزیر بودند بیش از هرکار، به برافکندن نظم نوین هیتلر بپردازند. و در این راه صفهای گوناگون ملتها وطبقات، همزبان و همدست می شدند.
ملتهای آسیایی نیز هریک به گونه ای با جنگ روبه رو شدند. در خاورمیانه کار پیچیده تر بود. چه بسا میهن پرستان ناآگاه که می پنداشتند با یاری فاشیسم میتوان از چنگ استعمار چیره رها شد و آرزوهای ملی را به انجام رساند. عراقیها به همین امید دست بکار شدند و چون رشید عالی گیلانی در عراق سررشته فرمانروایی را به دست گرفت، آنگاه ارتش انگلیس به عراق پاگذاشت. مردم عراق از دانش آموز تا دهقان عشایری به دلخواه به رشید عالی پیوستند که با انگلیس می جنگیم. شور یک نبرد ملی در ایشان فروزان شد و با دلیری، بیش از چهل روز در برابر ارتش نیرومند و ناجوانمرد انگلیس جوانمردانه جنگیدند.
در ایران نیز مانند عراق مردم هنوز چهره فاشیسم را نشناخته بودند و چه بسا به جهت کینه با استعمار انگلیس به پیروزیهای آلمان امید می بستند. دانشمند ایرانی دکتر تقی ارانی نخستین و برترین کسی بود که در شماره های مجله دنیای خود چهره فاشیم را به مردم نمایاند. محله دنیا که در سالهای ۱۳۱۳ و ۱۳۱۴ به نویسندگی دکتر ارانی در تهران پراکنده می شد ، گنج بزرگی از دانش و فرهنگ و پرچم پیکار مردم ایران با دستگاه رضاخانی بود...