ابوریحان بیرونی: اختراعات و اکتشافات و فن نجوم

برگرفته از متن کتاب:
ابوریحان هرچند از جهت شخصیت علمی از طبقه عالی فلاسفه و علمای ریاضی و هیئت و نجوم شناخته می شود، ولیکن در این علوم؛ بانضمام رشته های دیگر از معارف بشری مانند فنون ادب و تاریخ و جغرافیا و طبیعیات شامل معدن شناسی و جواهر شناسی و گیاه شناسی و داروشناسی؛ و نیز احاطه بعقاید و مقالات متکلمان و ارباب مذاهب و رسوم و آداب اجتماعی و دینی ملل و اقوام عالم اعم از مسلمان و یهودی و مسیحی و صابی و مانوی و بودایی و برهمنی و غیره و غیره در واقع مانند چندین چشمه و رودخانه است که بیکدیگر پیوسته و دریایی عظیم را بوجود آورده باشد.
در این تمثیل مصراع خوبی از شعر سعدی بخاطرم آمد «که قطره سیل شود چون بیکدگر پیوست.»
اگر شنوندگان محترم اجازه بدهند برای تفریح خاطر و تفنن کلام چند بیت از اصل غزل شیخ را میخوانم و آن را چاشنی سخنرانی خود قرار می دهم تا برای شنیدن دنباله سخنان خشک علمی بنده آماده تر باشند:
چنان بروی تو آشفته ام بیوی تو مست
که نیستم خبر از هر چه در دو عالم هست
دگر بروی کسم دیده باز می نشود
خلیل من همه بتهای آزری بشکست...