دیوان الادب

با مقدمه و شرح حال‌: ناظم بقلم عمادالدین حسین اصفهانی‌

ادب و ادبیات و آداب یک سلسله از احساسات و ادراکات هر قوم و ملتی است که در قالب الفاظ منثور و منظوم زبان ملی آن قوم و ملت ریخته میشود. هر چه دامنه لغات آنها وسیعتر باشد آداب و شئون ملی آنها عمیق تر می نماید، ادب نفسی و ادب درسی که عبارت از احساسات و ادراکات و تعلیم و تربیت ملی باشد مجموعه آداب و شئون ملیت را تشکیل می دهد و درباره آداب هر قوم می توان از آثار ادبی آنها حداکثر استفاده را نموده و به تمام شئون اجتماعی یک قوم واقف شد. دیوان الادب مشحون توحید، نبوت، امامت، معاد، فضیلت انسانی و مناقب محمد مثالب دشمنان آنها که در قرآن تعبیر به شجره طیبه و خبیثه شده می باشد. از خصایص حضرت ناظم معظم این است که مانند قصیده سرایان بزرگ پارسی و تازی قصاید بلند و چکامه های رسا به قوافی سخت سروده اند و مهارت ادبی و استادی ایشان در نظم خود بارزتر از آن است که گفته شود چه آثارش از آفتاب مشهورتر است. اگر مراد از نظم و تنظیم دیوان کلمات و الفاظ و مسجع و مقفی نمودن عبارات باشد کار بس آسان و سهل است. اما اگر غرض ریختن یک سلسله احساسات علمی در قالب الفاظ کوتاه و رسا برای برگشت دادن دیگران در این احساسات باشد که در عین حال رعایت سجع و قوافی ادب و ادبیات بشود کار مشکل و از عهده هرکس ساخته نیست و لذا در میان چند هزار شاعر فارسی زبان عده معدودی را می توان از این طبقه دانست.