تامل در حافظ: بررسی هفتاد و هفت غزل در ارتباط با تاریخ و فرهنگ ایران

«تأمل در حافظ‌» ۷۷ غزل دیوان را به بررسی می‌گذارد و سعی بر آن بوده است که ارتباط غزل‌ها با تاریخ و فرهنگ ایران برقرار بماند. روش کار بدین‌گونه بوده که برای هر غزل نخست وجه صوری در نظر گرفته شود، یعنی آرایش لفظی‌، شامل حرف و صوت و کلمه و ترکیب و سپس بیاید به وجه معنوی‌، که مفهوم از آن بیرون می‌آید. بدیهی است که این دو وجه‌، یعنی صورت و معنا، از هم جدایی‌‌ناپذیر هستند، چنانکه گویی «مهر گیاه‌» وار یکدیگر را دربرگرفته‌اند. یک نگاه بر جزء جزء ترکیب شعری مارا متوجّه می‌کند که کارگاه ذهن حافظ تا چه اندازه دقیق و ریاضی‌‌وار بوده است‌. نزد شاعر شیراز سه تیره اصلی فکر تشخیص داده می‌شود: یکی عشق‌، دیگری روشن بینی و سوم یکرنگی‌. از عشق مقصد زندگی و رستگاری بشری منظور است‌. عشق انگیزه وجود است‌، به منزله سوخت‌، که موتور زندگی را به راه بیاندازد. امّا روشن‌‌بینی‌، گرایش ذاتی انسان به شناخت خود است‌، برای آنکه بتواند راه زندگی را روشن‌تر ببیند، بداند که کیست و چیست و سرانجامش چه خواهد بود.