قرآن قدس

پژوهش: علی رواقی‌

قرآن قدس نسخه‌ای است از ترجمه فارسی قرآن که گفته می‌شود کهن‌ترین ترجمهٔ قرآن به فارسی است این قرآن در سال ۱۳۴۵ در موزهٔ آستان قدس شناسایی و نظر کارشناسان را جلب کرد و معلوم شد یک ترجمهٔ بسیار ارزشمند تاریخی است و در سال ۱۳۵۵ در یک جلد چاپ گردید و در سال ۱۳۶۴ علی رواقی آن را در دو جلد بزرگ منتشر نمود. اندکی از آغاز این ترجمه —از ابتدای قرآن تا آیهٔ ۲۱۳ سورهٔ بقره— و اندکی از انتهای آن —تعدادی از سوره‌های کوچک قرآن— در دست نیست.
اهمیت آن در این است که مشخص شد قدیمی‌ترین ترجمهٔ فارسی از قرآن است که تاکنون باقی مانده‌است. خط آن کوفی است اما با جوهر رنگی اِعراب‌گذاری شده‌است. اعراب‌گذاری روی خط کوفی (حیره‌ای) خود بر اهمیت این اثر می‌افزاید اما از همه مهم‌تر اینکه در ترجمهٔ فارسی آن واژگان بسیار زیادی از زبان پهلوی وجود دارد و حتی بدیهی‌ترین واژگان عربی مانند «کافر» و «مؤمن» نیز به صورت «کژ اندیشان» و «باورداران» ترجمه شده‌است که نشان می‌دهد در زمان ترجمهٔ این قرآن، مردم هنوز با بدیهی‌ترین واژگان عربی آشنا نبوده‌اند. دوم اینکه در این قرآن کلماتی مانند بهشت و بد به صورت گهشت و گد نوشته شده که نشان می‌دهد که در فارسی میانه حرف «گ» نه تنها در آخر کلمات (مانند خانگ = خانه) بلکه در ابتدای کلمات نیز حذف یا تبدیل شده‌است. این نسخه نیز همانند نسخه‌های اولین قرآن‌ها نشان می دهد، قرآن‌های اولیه دارای شمارهٔ آیه و سوره نبوده‌اند.
به گفته علی رواقی (که این قرآن به کوشش وی منتشر شده‌است،) «ترجمه قرآن قدس، نمونه‌ای روشن از یک ترجمه بسیار دقیق و آگاهانه از قرآن است. و از نظر تاریخ زبان و اتمولوژی نیز از ارزشهای ویژه و کم‌مانندی بهره‌ور است.» ۷۵ صفحهٔ اول کتاب به توضیحات علی رواقی در مورد واژگان و زبان‌شناسی اختصاص دارد. زبان ترجمهٔ این قرآن کهن به سیستانی می‌باشد. در پایین صفحه‌های کتاب برابری واژگان ترجمهٔ کهن و فارسی نو آورده شده‌است. باید توجه کرد که در این نسخه و همهٔ نسخه‌های قدیمی نقطه نداشتن بعضی واژگان مانند: «نپدیرفتن» (نپذیرفتن)، «حشنود» (خشنود) و... یا نگارش متفاوت مانند «جهن» (جهان)، «بگه» (بگو)، «ورتاشید» (ورپاشید) و «تارسید» (ترسید) نشانهٔ غلط نگارشی است و نه اینکه در آن دوره بدان گونه سخن می‌گفته‌اند.