اقتصاد نهادی آب

تحلیل مقایسه‌ای پیرامون نهادها و عملکرد کشورها

کتاب «اقتصاد نهادی آب (تحلیل مقایسه‌ای پیرامون نهادها و عملکرد کشورها)»(The institutional economics of water: a cross-country analysis of institutions and performance) نوشته ماریا سالس (استاد اقتصاد نهادی، موسسه مدیریت آب بین‌المللی، کلومبو، سریلانکا) و آریل دینر (اقتصاددان دپارتمان کشاورزی و توسعه روستایی بانک جهانی) در سال ۲۰۰۴ میلادی است که توسط امید صالحی و جواد عرب‌یارمحمدی ترجمه و توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در بهار ۱۴۰۰ منتشر شده است.
مسائل آب عمدتاْ در جنبه‌های ملموس و در ابعاد فیزیکی و هیدرولوژیکی آن تبلور یافته است، برای مثال عدم تعادل بین منابع و مصارف. با گذشت چند دهه از درگیری کشور در بحران آب، نیازی به اثبات ندارد که اکنون که این مسائل عملاْ نهادمحور شده و به شکافی فراگیر در ابعاد نهادی و اقتصادی در توسعه، تخصیص، بهره‌برداری و مدیریت منابع آب توسعه یافته است. سوای ابعاد فیزیکی، اقتصادی و سیاستگذاری، حتی مسائل آب به جنبه‌های ایمانی، اخلاقی و متافیزیکی آب نیز مرتبط شده است. لذا درک ماهیت این تغییر پاردایم در مسائل و رویکرد و عملکردی که نهادها برای تحلیل و پیدا کردن یک روش جایگزین نیاز دارند، حیاتی است.
کتاب اقتصاد نهادی آب به این تغییر پاردایم از دید نهادی-اقتصادی توجه کرده است. کتاب با درک ماهیت این تغییر و مرور رویکردها و محدودیت‌ها در ادبیات و نقاط چالش آن، به بررسی چارچوب‌های تحلیل و زمینه‌های تجربی الگوهای مختلف در مناطق مختلف دنیا پرداخته است. در این مطالعه، اصطلاح «نهاد آب» به سه مولفه زیر تفکیک شده است:
۱- کلی نظام حقوقی آب
۲- سیاست آبی
۳- حوزه اجرایی یا سازمان‌دهی آب
هر یک از این مولفه‌های نهادی به نوبه خود به منظور تعیین جنبه‌های دارای رابطه مستقیم با حوزه آب، بلکه جنبه‌های ناظر بر عوامل تاثیرگذار حقوقی، سیاستی و اجرایی به ویژه عوامی مربوط به بخش‌های کشاورزی، محیط‌زیست و مالی را نیز دربر می‌گیرند.
کتاب در نتیجه‌گیری به هدف اصلی فرآیند تغییر نهادی در حوزه آب تقویت ظرفیت‌ها و افزایش میزان آمادگی سیاستگذاران به منظور رفع چالش‌های جاری و آتی در این حوزه توجه کرده است. تقویت ظرفیت‌های توزیع، افزایش میزان اتکا به نیروهای بازار، احیای فرهنگ پرداخت، تضمین خودکفایی مالی، ترویج ساختارهای تصمیم‌گیری غیرمتمرکز و ترویج استفاده از فناوری و دروندادهای اطلاعاتی مدرن از جمله تغییرات مورد نیزا در فرآیند تغییر نهادی آب است. انجام اصلاحات نهادی در مقیاسی که لازمه تحقق این اهداف است در اکثر کشورهای دارای نهادهای کهنه و فاقد کارکرد مناسب در حوزه آب کاری بسیار دشوار است.