لطایف الطوایف

لطایف الطوایف از آثار دلنشین و مشهور ادب فارسی است که دربردارنده مجموعه‌ای از لطایف و ظرافت‌هاست. این کتاب نخستین و کهن‌ترین اثر در ادب فارسی است که با ساختاری عالمانه و منسجم، به طور ویژه به مسئلۀ «مزاح درست» پرداخته و تیمناً ابتدا با اقوال و حکایاتی مستند و روشن این مقوله را از نگاه و بیان پیامبر (ص) و ائمۀ معصومین (ع) برشمرده است. مؤلف ابتدا با بهره از اخبار و احادیث به بحث مزاح درست و استحباب آن توجه داشته و سپس مطایبات و اقوالی از پیامبر نقل نموده و در بابی دیگر نیز حکایاتی لطیف و نکاتی شریفه از ائمۀ معصومین (ع) آورده و حتی به همین ارادت و تیمن کتاب را به چهارده باب تقسیم کرده است.
این کتاب آخرین و نهایی‌ترین اثر فخرالدین علی صفی است. مؤلف در سال 939 هـ پس از اینکه از حبس یک‌سالۀ شهر هرات نجات یافت، پس از مرارت‌های بسیار خود را به دربار شاه محمد سلطان، سیف الملوک رسانید که گویا با استقبال و گشاده‌رویی سلطان نیز روبرو شده است. او خواست مجموعه‌ای فراهم آورد تا مطالعۀ آن سبب ازدیاد فرح و نشاط و باعث اهتزاز بر بساط انبساط باشد و سلطان سیف الملوک بعد از فراغ از انتظام امور طوایف انام بتواند با مطالعۀ آن غبار خاطر از زنگار بزداید. از این‌رو مؤلف دست به قلم برده و در فاصله‌ای اندک این کتاب را فراهم آورد.