رساله تحقیقات سرحدیه: نسخه خطی

ب‍ه‌ اه‍ت‍م‍ام‌: م‍ح‍م‍د م‍ش‍ی‍ری‌

روابط ایران و عثمانی با تشکیل کنفرانس ارزنه الروم (۱۲۵۹ق) و انعقاد عهدنامه دوم ارزنهالروم (۱۲۶۳ق) وارد مرحله جدیدی شد. به موجب این معاهده، مقرر شده بود، تا با تشکیل کمیسیونی، مناطق مرزی دو کشور تحدید حدود گردد. میرزاجعفرخان مشیرالدوله به عنوان نماینده ایران در کمیسیون مزبور، در زمان ماموریت خود، صدها نامه خطاب به دولتمردان ایران درباره روند تحدید حدود ارسال نمود. به جز آن، گزارش ماموریت خود را به صورت مبسوط با عنوان «رساله تحقیقات سرحدیه» تدوین و در ۱۲۷۲ق به صدراعظم وقت تقدیم کرد. این رساله، به عنوان نخستین اثر مهم در زمینه مرزهای ایران و عثمانی، به مثابه یگانه ماخذ منحصربه فرد مورد استناد نمایندگان ایران در کمیسیون های متعدد تحدید حدود بود.این اثر تنها یک بار در سال ۱۳۴۸ش به اهتمام محمد مشیری به چاپ رسیده است. سوگ مندانه، با گذشت ۴۹ سال، هنوز پژوهشی انتقادی درباره این متن صورت نگرفته است تا میزان صحت و وثاقت آن مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد.
مولف از رجال نامي دربار محمدشاه و ناصرالدين شاه. وي پس از ميرزا تقی وزير تبريز بود درسال ۱۲۳۰ از دربار فتح علی شاه براي تحصيل مهندسی بانگلستان رفت و در خاتمه تحصيل بايران بازگشت و وارد خدمات دولتی شد.