نظام نیمه آزادی حقوق کیفری ایران

یکی از ابزارهای سیاست جنایی نهادهایی است که راه را برای بازگشت بزهکاران به جامعه هموار می‌کند. کیفر زندان هرچند فی حدذاته فرصتی است که آمادگی لازم را برای این بازگشت پدید می‌آورد و زندانی را در آستانه ورود به اجتماع از توانایی سازگاری دوباره برخوردار می‌سازد، اما نباید فراموش کرد که محیط زندان با تمام امکانات بازپروری نظیر حرفه‌آموزی، سوادآموزی و .. محیطی است اصولاً توان گیر و انس به آن به‌ویژه در محکومیت‌های درازمدت بزهکار را به هنگام خروج از زندان با دشواری‌های سازگار پذیری مواجه می‌کند. لذا، از یک قرن پیش کیفرشناسان بدین فکر افتادند که جنبه‌های آسیب‌زننده کیفرهای سالب آزادی را کاهش دهند و پاره‌ای از تدابیر اصلاحی را که در محیط عادی امکان به ثمر رسیدن آن بیشتر است، جایگزین تدابیر همانند در محیط زندان کنند. روش نیمه آزادی امروزه در بیشتر کشورها به‌تدریج گسترش‌یافته است حاصل این تلاش‌هاست.
پیدایش روش نیمه آزادی مدیون اجرای نظام تربیتی ویژه‌ای است که در اصطلاح کیفرشناسان به‌نظام ایرلندی یا نظام تدریجی معروف است. این نظام نخستین بار در سال ۱۸۲۸ میلادی به ابتکار وزیر دریاداری فرانسه هیددونوویل درباره محکومان به زندان بکار بسته شد. سپس در سال ۱۸۴۰ به‌وسیله دریایی انگلیس بنام ماکونوچی در جزیره نورفولک به اجرا درآمد و سرانجام ازآنجاکه نتایج سودمندی به بار آورد در سال‌های ۱۸۵۰ به‌وسیله والترکروفتون در مقیاس گسترده‌تری در ایرلند به اجرا گذاشته شد. به‌طور خلاصه در این نظام محکومان به زندان با طی مراحل تدریجی و با اطمینان از پیشرفتی که در وضع روحی اخلاقی آن‌ها پدید آمده، رفته‌رفته آمادگی لازم را برای پذیرش آزادی مشروط سرانجام آزادی کامل کسب می‌کنند.
این مراحل عبارت‌اند از گذر از زندان مجرد به هنگام شب و انجام کار انفرادی به هنگام روز، سپس انجام کار دسته‌جمعی در روز و گذراندن شب در زندان انفرادی (نظام ابورنی ) سرانجام آزادی مشروط که با مراقبت‌های لازم همراه است. روش نیمه آزادی مانند پلی پیش از آنکه محکومان به زندان از امتیازات آزادی مشروط بهره‌مند شوند دوران زندان را به دوران آزادی متصل می‌کند. در این روش محکومان به زندان روزها در بیرون از زندان به کار می‌پردازند و شب‌ها دوباره به زندان بازمی‌گردند. معمولاً محل سکونت این گروه از زندانیان از دیگران جداست و بیشتر به محل اقامت خانوادگی آن‌ها شبیه است. در نظام جدید زندانبانی که اعطای نیمه آزادی بیش‌ازپیش به‌طور مستقل متداول است محکومان به زندان اجازه دارند ایام تعطیل و تعطیلات آخر هفته را در بیرون از زندان بگذرانند.
میزان تأثیر مجازات‌ها بر اصلاح مجرمین، مهم‌ترین هدف مکاتب کیفری جدید از اجرای مجازات‌ها است. با توجه به موارد منفی متعددی که مجازات حبس به دنبال خود دارد،کیفر شناسان سعی کرده‌اند با کاهش ابعاد منفی کیفر های سالب آزادی، پاره‌ای از تدابیر اصلاحی را جایگزین آن کنند که روش نیمه آزادی حاصل این تلاش‌ها است. در این تحقیق تأثیر نظام نیمه آزادی بر بهبود شرایط اجتماعی و تأثیر آن در مصادیق سیاست‌های حبس زدای مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق موضوع، به شکل کتابخانه‌ای و شکل مطالعه نیز به صورت تحلیلی، توصیفی و تطبیقی بود. با بررسی چارچوب بحث و مبانی نظام نیمه آزادی در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ و شروط و اقدامات لازم در نظام نیمه آزادی و همچنین مقایسه نظام نیمه آزادی در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ با موارد مشابه در قوانین دیگر کشورهای توسعه یافته نتیجه گرفته شد برای زندانیان با بیش از ۱۰ و کمتر از ۱۵ سال محکومیت، به شرط رفتار مناسب در طول دوران محکومیت، و به درخواست زندانی و تشخیص دادگاه، امکان اجرای نظام نیمه آزادی ممکن شود.