تاریخ و زبان در افغانستان

نجیب مایل هروی نویسنده این دفتر کوشیده است که بسیاری از پرده‌های تیره و جدایی‌افکننده را به یکسو زند و اگرچه در این کار، سد در سد پیروز نشده، گام نخست را برای بازگشائی این پرده‌ها و گره‌ها برداشته است. نویسنده نخستین پرده را چنین کنار می‌زند که: نخستین بار نام کشوری به نام «افغانستان» پیرامون ۲۰۰ سال پیش در نوشته‌ها آمده است. و خود نیز داستان افغانستان را از همان زمان آغاز کرده است. در این دفتر شاید به همین روی برخی واژه‌ها آمده است که در نوشته‌های دیگر «فارسی دری» (چه کهن و چه نو) پیشینه ندارد. از آن میان در واژه‌های آمیخته، «چند» که همواره‌ «اند» و «اندازه» را می‌نماید، به جای «چون» به کار رفته است: «چندانکه» به جای چنانکه؛ «اگرچند» به جای اگرچه، «اگرچند» به جای اگرچه و «همچون» به جای چنان یا چنین یا اینچنین. در برابر گروهی از واژه‌های زیبای فارسی که در ایران نیز می‌توان و می‌باید که از آنها بهره برد، در این دفتر به چشم می‌خورد. از آن میان، پی جو؛ قلمبند: کسی که پای‌بسته است، زندانی، بود و باش، چون گفت‌وگو، و رفت و روب، غوتیدن به جای آب‌تنی‌کردن.